20|03|23 Waarom lijken robots op onszelf? | Lezing en gesprek door AI-onderzoeker Iris Hendrickx, taalkundige Lynn de Rijk en filosoof Lotte van Elteren
Waarom lijken robots op onszelf? | Lezing en gesprek door AI-onderzoeker Iris Hendrickx, taalkundige Lynn de Rijk en filosoof Lotte van Elteren | Maandag 20 maart 2023 | 20.00 – 21.30 uur | LUX, Nijmegen |Radboud Reflects en de Faculteit der Letteren
"Heel relaxte presentatie en discussie met waardevolle inzichten. Bedankt. Zeer de moeite van het reizen naar Nijmegen waard." (uit een deelnemersevaluatie)
Aankondiging - Heb je wel eens gescholden tegen je computer? En vervolgens ‘sorry’ gezegd? We behandelen technologische hulpmiddelen alsof het een mens of een dier is. Robotserveerders kunnen je je drankje brengen, robottherapeuten kunnen met je praten en robotkatten geven je kopjes. Waarom willen we dit? En wat zeggen onze robots dan over ons, als mens? Kom luisteren naar AI-onderzoeker Iris Hendrickx en filosoof Lotte van Elteren en doe mee met het experiment van taalkundige Lynn de Rijk en hun robots. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Is menselijker wenselijker?
Robots worden steeds slimmer. Niet alleen kunnen ze steeds beter rekenen, zoeken en vertalen, maar ook worden ze steeds beter in communiceren met mensen. Robots beginnen steeds meer op mensen te lijken. Maar waarom lijken robots op onszelf? En moeten we dat eigenlijk wel willen? Deze vragen kwamen aan bod in dit programma, georganiseerd door Radboud Reflects in d LUX. AI-onderzoeker Iris Hendrickx, taalwetenschapper Lynn de Rijk en filosoof Lotte van Elteren gaven ieder een korte lezing over het onderwerp. Vervolgens gingen de sprekers in gesprek met filosoof Frank van Caspel. Tot slot kreeg het publiek de kans om vragen te stellen.
Robots in de zorg
Hendrickx trapte de avond af met een lezing over de mogelijkheden voor het gebruik van robots in de zorg. ‘Een robot is niks anders dan een programmeerbare machine die een bepaalde taak uitvoert’, stelde ze. ‘In onze maatschappij neemt de zorgvraag steeds verder toe en robots zouden kunnen helpen met het uitvoeren van zorgtaken.’ Robots zijn onvermoeibaar, geduldig en onbevooroordeeld. Er zijn ook nadelen aan robots, erkende ze. Zo zijn ze nu nog vaak saai en emotieloos, en hebben ze geen inlevingsvermogen of geheugen.
Deze problemen zijn volgens Hendrickx op den duur op te lossen ‘Momenteel ben ik betrokken bij een project waarin we voicebots ontwikkelen waarmee mensen kunnen praten over hoe het met ze gaat’, vertelde ze. Een intelligente, sprekende computer als deze zou ingezet kunnen worden voor routineklussen, als coach of vorm van vermaak. ‘Daarbij zal het altijd gaan om ondersteuning van artsen,’ benadrukte ze, ‘niet om vervanging’.. Waarom lijken robots dus zo op ons? Volgens Hendrickx is dat omdat ze zijn ontworpen door mensen, voor mensen. ‘Als ze onze taal spreken hoeven wij ons niet aan te passen en kunnen ze functioneren in onze maatschappij.’
Cozmo en Misty
De Rijk toonde vervolgens tijdens een demonstratie hoe wij interacteren met robots. Hun vroeg twee vrijwilligers uit het publiek om contact te maken met een kleine robot genaamd Cozmo. De vrijwilligers probeerden de robot aan te spreken met zijn naam, en in zijn ‘gezichtsveld’ te staan. ‘Jullie gaan meteen met een robot contact zoeken, zoals je dat bij mensen zou doen’, lichtte De Rijk toe. Ook is het volgens hen interessant hoe de vrijwilligers emoties toeschrijven aan de robot. Zo duiden de vrijwilligers een schokbeweging van de robot als ‘schrikken’ en ‘boos zijn’. Vervolgens moet Cozmo helaas gaan slapen, ofwel opladen. ‘Je probeert zo het idee in stand te houden dat de robot autonoom is, maar eigenlijk gaat er veel menselijk werk in om die illusie in stand te houden’, aldus De Rijk.
Vervolgens werden de vrijwilligers gevraagd om een gesprek te voeren met de pratende robot Misty. ‘Ik heb het zo geprogrammeerd dat de robot een kleine pauze laat tussen zijn vragen, waarin je kunt antwoorden’, vertelde De Rijk. ‘Hierdoor lijkt het alsof je ermee in gesprek gaat.’ De reden dat robots op ons lijken, zo vat De Rijk samen, is omdat ze gemaakt zijn om met ons te interacteren. Daarbij zette hen wel een kanttekening. ‘Lijken ze echt op ons, of is het alleen maar na-apen?’
Niet in ieders gelijkenis
Van Elteren beargumenteerde in haar lezing dat robots niet op alle mensen lijken, maar op een specifieke bevolkingsgroep: witte vrouwen. ‘Sophia, Eliza, Cortana, Siri, veel bekende robots zijn vrouwelijk. Daarnaast hanteren ze taalgebruik dat wordt geassocieerd met witheid’, vertelde ze. Waarom lijken robots specifiek op witte vrouwen? ‘Als we de ontwerpers moeten geloven, geven mensen de voorkeur aan interactie met een vrouw in de situaties waar een robot ingezet wordt. Daarnaast zijn ze specifiek witte vrouwen, omdat dat professionaliteit en intelligentie zou uitstralen’, vertelde Van Elteren. ‘
Volgens de filosoof nemen robots de vorm aan van witte vrouwen vanwege bias van de ontwerpers. ‘Ontwerpers van robots zijn met name witte mannen. Dat zegt iets over hun ideeën over wat we in zo’n robot willen zien.’ Daarnaast heeft het te maken met de klanten van robots. ‘De kopers zijn nog vooral rijke witte mannen en dit is de soort robot die zij graag willen.’ Dit is problematisch, legde Van Elteren uit, omdat zo de huidige elite en hedendaagse vooroordelen bevestigd en versterkt worden. Het belangrijkste wat de filosoof het publiek wilde meegeven is het volgende. ‘Design van robots is niet willekeurig. Het wordt bepaald door de bias van de ontwerper en door de klant. Hierdoor zijn robots niet voor iedereen voordelig.’
Robottherapie en superhuman intelligence
Onder leiding van Van Caspel gingen de sprekers in discussie over of het wenselijk is om robots steeds menselijker te maken, en of ze ingezet kunnen worden in de zorg. Volgens De Rijk is dit niet noodzakelijk het geval. ‘Ik geloof niet dat technologie de oplossing voor alles is. Daarbij vraag ik me af of we niet oplossingen missen die makkelijker, goedkoper en duurzamer zijn als we ons blindstaren op robots.’ Van Elteren is het hier mee eens. Ze ziet met name geen toekomst in het gebruik van robots voor sociale interacties in de zorg. ‘Als een robot vraagt hoe het met me gaat, zou ik niet zo snel de behoefte voelen om te antwoorden. Ik weet dat het de robot niks boeit.’ Hendrickx geloofde wel dat robots zorgtaken op zich kunnen gaan nemen. ‘Uit onderzoek blijkt dat veteranen met PTSS het prettig vinden om met robots iets te delen, omdat het volledig anoniem voelt’, gaf ze als voorbeeld.
Naar aanleiding van vragen uit het publiek werd gesproken over of robots in de zorg ervoor zouden kunnen zorgen dat menselijke zorg een luxeproduct wordt. Volgens Van Elteren en De Rijk is dit inderdaad een legitiem risico van robots. Hendrickx was hier niet zo bang voor. ‘Robots moeten vooral ondersteunend blijven werken’, stelde ze. Ook werd er gesproken over of het onvermijdelijk is dat er binnen een aantal jaar robots zullen zijn met superhuman intelligence. Volgens Van Elteren zal dit wel meevallen. ‘We zeggen al tweehonderd jaar dat het er over tien jaar zal zijn.’ De Rijk vond het vooral veelzeggend dat de nadruk wordt gelegd op robots die intelligenter zullen zijn dan mensen. ‘Wat een arts een goede arts maakt, is niet alleen zijn intelligentie. Het menselijke kunnen gaat over meer dan intelligent zijn.’
Verslag door Ellen Theuws
Video
Podcast
Aankondiging
Heb je wel eens gescholden tegen je computer? En vervolgens ‘sorry’ gezegd? We behandelen technologische hulpmiddelen alsof het een mens of een dier is. Robotserveerders kunnen je je drankje brengen, robottherapeuten kunnen met je praten en robotkatten geven je kopjes. Waarom willen we dit? En wat zeggen onze robots dan over ons, als mens? Kom luisteren naar AI-onderzoeker Iris Hendrickx en filosoof Lotte van Elteren en doe mee met het experiment van taalwetenschapper Lynn de Rijk en hun robots.
In ons evenbeeld
Hij kende zevenhonderd woorden, kon een ballon opblazen en pafte sigaretten weg. Elektro heette de robot die op de Wereldtentoonstelling van 1939 werd gepresenteerd. Robotica-onderzoekers zien het als de eerste “humanoïde” robot. Of was dat toch die automaton van de Duitse uitvinder Friedrich Kaufmann uit 1810? Die kon al trompetspelen.
De geschiedenis van de robotica laat zien dat wij, mensen, geobsedeerd zijn met het maken van machines die op ons lijken. We willen apparaten die doen als wij, die eruit zien als wij en die communiceren als wij. Of, in Bijbelse termen: we scheppen machines in ons evenbeeld.
Experiment: maak contact met een robot
Waarom willen we robots die op ons lijken? In twee korte lezingen, een gesprek en een experiment verkennen drie experts die vraag. AI-onderzoeker Iris Hendrickx ontwikkelt ‘taalinteractieve spreeksystemen’ voor de zorg. Ze werkt aan een robot die met patiënten kan praten en die de patiënt leert kennen. Een imitatie-menselijkheid is essentieel voor deze technologie om de taken uit te voeren waarvoor deze bedoeld is. Maar functionaliteit is misschien niet de enige redenen waarom we humanoids maken. Lotte van Elteren bestudeert de relatie tussen mens en robot vanuit de filosofie. Willen we niet gewoon een ideale mens bouwen op een printplaat?
Taalwetenschapper Lynn de Rijk, tenslotte, onderzoekt hoe mensen met robots communiceren. Hen neemt robots mee voor een experiment op het podium. Lijken de robots op mensen? Op dieren? Of op geen van beide? De Rijk geeft je alleen één opdracht: maak contact. Filosoof Frank van Caspel is de gespreksleider.
Over de sprekers
Iris Hendrickx is taalkundige aan de Radboud Universiteit . Binnen het onderzoeksproject BLISS bouwde ze aan zorgrobots die met patiënten kunnen praten.
Lynn de Rijk is neerlandicus en conversatie-analist. Die analyseert de interacties tussen robots en menselijke proefpersonen.
Lotte van Elteren is AI-onderzoeker en filosoof aan het Donders Instituut.
Dit is een programma van Radboud Reflects en de Faculteit der Letteren.
Draag je Radboud Reflects een warm hart toe? Doneer dan via iDeal.
Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.