Dieren denken, maar niet zoals je denkt
Verslag - Het denken van dieren is geen hoofdzaak
In de steigerzaal werd de avond afgetrapt door filosoof Bas van Woerkum met zijn lezing ‘Dieren denken, maar niet zoals je denkt’. Tijdens zijn lezing stond hij stil bij de vraag op welke manier dieren denken.
Menselijke conceptie van denken
Van Woerkum leidde zijn lezing in aan de hand van een plaatje van een dolfijn met een denkwolkje. Het publiek kon een aantal gedachtes toeschrijven aan de dolfijn. Van Woerkum stelde hierbij de vraag ‘kunnen mensen voor dieren invullen wat ze denken?’ Hij wilde in zijn lezing de menselijke conceptie van het denken bestrijden. Denken gebeurt volgens hem niet alleen in het hoofd.
Om zijn stelling te verdedigen, putte Van Woerkum uit de filosofie. Hij stelde dat de focus in de westerse filosofie altijd op het rationele – denken met het hoofd – ligt. Descartes deed daar een schepje bovenop door het denken en het lichaam als twee losse entiteiten te zien. Echter, niet alle filosofen delen het idee dat het denken iets is wat alleen in het hoofd gebeurt. Zo gaf Wittgenstein het voorbeeld van de timmerman: het denken van de timmerman zit volgens hem niet alleen in het hoofd, maar in de gehele activiteit van het timmeren.
Dieren denken ook
Van Woerkum beargumenteerde dat het denken verlegd wordt in de handeling van de timmerman. Zo denkt de timmerman niet meer na over het slaan van de spijker, maar over het eindproduct. Er is een constante interactie tussen het denken en de dingen die we doen en maken.
Dit zien we ook terug bij dieren. Van Woerkum vertelde over gaaien die nootjes in de grond willen stoppen en er al hun aandacht en kracht voor nodig hebben om het nootje in de grond te krijgen. Daarentegen lukt volwassen gaaien dat met gemak . De handeling gaat automatisch. Dit geeft de gaaien de gelegenheid tot andere interactie. De volwassen gaaien kunnen naast de handeling ook op hun omgeving te letten.
Wáár denken we?
De voorbeelden van de timmerman en de gaaien laten ons zien dat we ons misschien niet bewust zijn van de dingen die ons in staat stellen om te denken. Van Woerkum benadrukte dat het niet alleen belangrijk is hoe we denken, maar ook wáár we denken. Hij benoemde verschillende onderzoeken die laten zien dat fysieke activiteit ons denken kan beïnvloeden. Dit roept een interessante vraag op: wat als we ons meer bewust zouden worden van de dingen die we doen tijdens het denken?
Door te veel te abstraheren zijn we over het denken gaan denken als iets wat in het hoofd gebeurd. Denken is volgens Van Woerkum echter een activiteit of vaardigheid. Het is een interactie tussen de rede, het lichaam en de omgeving. De vraag of dieren (kunnen) denken is voor Van Woerkum niet relevant, omdat de vraag anders gesteld moet worden. Denken is niet iets wat alleen in het hoofd gebeurt, maar iets wat je doet met het lichaam en in de omgeving. De vroeg moet zijn: wáár denken dieren?
Door Beau Vroone | Foto's Ramon Tjan | Tekeningen Maikel Verkoelen, Studio MIK
Aankondiging
19.40 - 20.05 u. Steigerzaal
Kunnen wij ons, met onze mensen-hersenen, wel een voorstelling maken van wat er in de hoofden van onze niet-menselijke mededieren omgaat? Sluit aan bij het gesprek met o.a. filosoof Bas van Woerkum over het denkvermogen en de fantasie van dieren.
Projectie?
Als je naar een eekhoorn met een nootje kijkt, kun je je gemakkelijk een hele gedachtestroom voorstellen. “Hier ga ik mijn nootje verstoppen, zodat ik later geen honger heb. Of wacht, er kijkt een kraai! Dan toch maar ergens anders opnieuw verstoppen, anders ben ik mijn nootje kwijt.” Is dit ongeveer wat een eekhoorn denkt, of projecteren wij ons eigen gedachtenproces op het gedrag dat we zien? Kan een eekhoorn, of een kraai, of een walvis, zich überhaupt iets voorstellen van zijn omgeving zoals wij dat kunnen?
Denkvermogen
We zeggen vaak dat dieren denken, maar wat daarmee bedoeld wordt is verre van vanzelfsprekend. Denken ze zoals mensen, of op hun eigen, unieke manier? Of kan het ook zo zijn dat de mens de enige diersoort is met denkvermogen? Bas van Woerkum daagt ons uit om ons menselijke voorstellingsvermogen op de proef te stellen.
Filosoof Cees Leijenhorst is de gespreksleider.
Over de spreker
Bas van Woerkum is cognitiefilosoof aan de Radboud Universiteit en doet onderzoek naar hoe dieren denken. Hebben dieren wel gedachten? Hebben we er iets aan om het denken van dieren te vergelijken met dat van mensen?
Stel je vragen aan de sprekers in Doordenken
Heb je een vraag aan de spreker? Die kun je na afloop van het programma dat je hebt bezocht, stellen in Doordenken, links van het restaurant van de Lindenberg. De sprekers blijven daar de volgende programmaronde. Zoek de tafel met het bordje van de zaal waar je zojuist was en stel je vragen. Vragen stellen in de zaal is dus niet mogelijk.
Dit programma is onderdeel van Denkwerk Festival | Lezingen, theater, muziek en meer - 100 jaar Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen op vrijdag 24 maart 2023 | 19.30 – 00.00 uur | De Lindenberg, Ridderstraat 23, Nijmegen. De wereld is complex. Er is veel denkwerk te verzetten. Over ufo’s, vriendschap, duurzaamheid, de dood, dieren, religie en nog veel meer. Kom naar Denkwerk en dompel je onder in een avond vol lezingen, gesprekken, theater, gedachtenexperimenten, film, muziek en een pubquiz. Laat je inspireren door de filosofen, theologen en religiewetenschappers van de Radboud Universiteit over alledaagse én grote thema’s.