De dood in het leven | Theater en gesprek met theoloog Annemarieke van der Woude, filosoof Tim Miechels, actrice Dinda Provily en theatermaker Emma Linssen
Verslag - Tussen de doden en de levenden
Het tweede programma in de Lindenbergzaal was tweeledig. Emma Linssen speelde samen met Dinda Provily scènes uit haar theaterstuk waarin Heidegger en Sartre discussiëren over de dood. De scènes werden afgewisseld door een gesprek over de dood tussen theoloog Annemarieke van der Woude en filosoof Tim Miechels, geleid door programmamaker Pam Tönissen.
Bewust van de dood
In de scènes uit theaterstuk La Grande Finale vertolkte Linssen Heidegger, die Sartre, gespeeld door Provily, uitnodigde tot een gesprek in zijn hut in het Zwarte Woud. Na een mislukte poging om te skiën, discussiëren Heidegger en Sartre over de dood en of je dood kunt zijn als de dood het niet-zijn is. Naar aanleiding van de scène sprak Miechels over hoe Heidegger kijkt naar de dood. ‘Voor hem speelt de dood een expliciete rol in nadenken over mensen. We gaan allemaal sterven. Maar daar zijn we niet mee bezig doordat we ons verliezen in het dagelijks leven.’ Volgens Van der Woude is het niet zo dat geen enkel mens zich er mee bezighoudt. ‘Het verschilt per persoon, sommigen zijn er zich hun hele leven bewust van dat ze zullen sterven.’ Dit hoeft volgens haar niet negatief te zijn. ‘Het lijkt mij zinnig om een besef te hebben van je eigen sterfelijkheid. Het kan het bewustzijn creëren dat er nieuwe generaties na jou komen, en dat er vele voor je zijn geweest. Dit kan betekenis geven aan het leven.’
Niemand anders kan mijn dood sterven
Linssen en Provily kropen vervolgens weer in de huid van Sartre en Heidegger en gaan in gesprek. In tegenstelling tot Sartre maakt Heidegger een verschil tussen de eigen dood en de dood van een ander, voelbaar in de angst voor de dood. In het gesprek dat volgde, sprak Van der Woude haar twijfel uit over of elk mens leeft met een existentiële angst voor de dood. Miechels sprak over filosofische stromingen die pleiten voor de dood vredig tegemoet zien als die er is, in plaats van je aan het leven vast te klampen. ‘Daar zit wel iets dat wringt: dat mensen voor wie de dood niet nabij is, aan mensen vertellen voor wie dat wel zo is, hoe ze hiermee om moeten gaan’, aldus Miechels. Voor Heidegger betekent de dood onder ogen zien dat je de onvermijdelijke realiteit ervan inziet, vertelde hij. Hoe zit het dan met het verschil tussen je eigen dood en die van een ander? ‘Bij Heidegger is het dus iets heel anders, vanuit het idee dat niemand mijn dood voor mij kan sterven’, vertelde Miechels. Van der Woude stelde daarbij dat dit verschil er ook in kan zitten dat de dood van een ander pijnlijker kan zijn dan de eigen dood. ‘Dat is een pijn die je te dragen hebt als je verder leeft’.
Doodsangst confronteren
In de laatste scène die Linssen en Provily spelen, spreken Heidegger en Sartre over wat je bent als je dood bent. Je wordt wat anderen van je herinneren, hoe anderen over je spreken en schrijven. Angst voor de dood is in die zin angst voor wat anderen van je zullen maken. Linssen sloot zich hierna aan bij de sprekers, waarbij zij sprak over haar eigen doodsangst. ‘Ik ben elke dag bang dat het einde nadert’, vertelde ze. ‘Sinds ik me verdiepte in Heideggers theorie over de dood voor mijn scriptie, zie ik in dat het een deel is van het bestaan. Die onontkoombaarheid biedt enige troost’. Het idee dat er niks buiten het hier en nu is, kan daarbij bevrijden en rust bieden volgens Linssen, ondanks dat het moeilijk is om met deze waarheid geconfronteerd te worden.
Door Ellen Theuws | Foto's Ramon Tjan
Video
Podcast
Aankondiging
20.30 - 21.15 u. Lindenbergzaal
Van af onze eerste adem zijn we ten dode opgeschreven. Voor de één is dit een groot goed: hoe betekenisloos zou het leven zijn als er geen eind aan zou komen? Voor de ander maakt de dood juist alles zinloos: waarom werken we ons hele leven zo hard om iets op te bouwen om er vervolgens weer tussenuit te knijpen? Hoe dan ook, we leven altijd in de schaduw van de dood. Wat doet dat met het leven dat we leiden? Kom de dood recht in de ogen kijken met theater van theatermaakster Emma Linssen en actrice Dinda Provily en gesprek met theoloog Annemarieke van der Woude en filosoof Tim Miechels en denk mee over de rol die de dood in ons leven speelt.
Altijd en nooit
Sterven moeten we allemaal, maar het is net zo onmogelijk om ook echt dood te zijn als om je eigen schaduw in te halen. Als je dood bent, ben je nou eenmaal niet meer. Het is daarom niets om je zorgen over te maken terwijl je nog leeft. Maar anderzijds, angst voor de dood is misschien wel de enige angst die ons allemaal verbindt. Moet je iedere dag leven in het volle besef dat je uiteindelijk zult sterven, of laat je dan juist je leven te veel door de dood bepalen? Zou een leven zonder sterven zinvol kunnen zijn? En welke plek heeft de dood nog in het leven anno nu?
Theater – La Grande Finale
Waarom bang zijn voor iets waar je zelf weinig van zult merken als het zo ver is? Theatermaakster en filosofiestudent Emma Linssen maakte de voorstelling La Grande Finale waarin de betekenis van en de angst voor de dood een centrale rol spelen. Ze focust zich in het bijzonder op hoe de filosofen Sartre en Heidegger over de dood nadachten. Waar Sartre de dood zag als een ongrijpbare absurditeit, is voor Heidegger een zinvol leven zonder een besef van de dood juist onmogelijk. Enkele theaterfragmenten uit de voorstelling vormen de rode draad van de avond.
Gesprek
Naar aanleiding van de theaterfragmenten gespeeld door Emma Linssen en Dinda Drovily gaan theoloog Annemarieke van der Woude en filosoof Tim Miechels met elkaar in gesprek over de betekenis van de dood, de rol die de dood in ons leven speelt en hoe wij stervelingen ons tot de dood verhouden. Moeten we bang zijn voor de dood? Leven we voldoende met de dood samen? En moeten we de dood willen overwinnen?
Programmamaker Pam Tönissen is de gespreksleider.
Over de sprekers
Emma Linssen is theatermaakster en filosofiestudent. Zij maakte de voorstelling La Grande Finale waarin de betekenis van en de angst voor de dood een centrale rol spelen. Ze focust zich in het bijzonder op hoe de filosofen Sartre en Heidegger over de dood nadachten.
Dinda Provily is actrice, schrijfster en regisseur. Met Collectief Brugman maakt zij voorstellingen en films.
Annemarieke van der Woude is theoloog aan de Radboud Universiteit en predikant. Zij heeft onder andere onderzoek gedaan naar voltooid leven, een waardig levenseinde en euthanasie.
Tim Miechels promoveert aan de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen van de Radboud Universiteit en is webredacteur bij Filosofie Magazine. Hij onderzoekt het werk van Martin Heidegger.
Dit programma is onderdeel van Denkwerk Festival | Lezingen, theater, muziek en meer - 100 jaar Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen op vrijdag 24 maart 2023 | 19.30 – 00.00 uur | De Lindenberg, Ridderstraat 23, Nijmegen. De wereld is complex. Er is veel denkwerk te verzetten. Over ufo’s, vriendschap, duurzaamheid, de dood, dieren, religie en nog veel meer. Kom naar Denkwerk en dompel je onder in een avond vol lezingen, gesprekken, theater, gedachtenexperimenten, film, muziek en een pubquiz. Laat je inspireren door de filosofen, theologen en religiewetenschappers van de Radboud Universiteit over alledaagse én grote thema’s.