De zin van waanzin | Gesprek met cognitiefilosoof Nina de Boer en religiewetenschapper Hans Schilderman

Verslag - Waanzinnigheid moet nog wat losgewrikt worden

De avond werd met een werkelijk waanzinnige lezing afgesloten in de Steigerzaal. Cognitiefilosoof  Nina de Boer en religiewetenschapper Hans Schilderman gaven een lezing en gingen in gesprek over waanzin. De sprekers gingen in op de vragen: is er zin in de waanzin te vinden? En, zo ja, wat is de zin van waanzin?

Wanen zijn waardevol

Schilderman stelde dat de zin van waanzin gaat over het toekennen van betekenis aan wanen. Onze definitie van waanzin wordt volgens hem beïnvloed door psychopathologische invulling van waanzin, uit de DSM-5. Waanzin wordt hierin omschreven als ‘het hebben van een overtuiging, terwijl er sterk tegenbewijs voor deze overtuiging bestaat’. Dat er tegenbewijs bestaat, betekent niet dat deze wanen waardeloos zijn.

Het is volgens Schilderman niet zo dat we ons altijd uit wanen moeten bevrijden. Bij levensovertuigingen van religieuze of politieke aard staan er ook voorstellingen centraal die helemaal niet heel goed mogelijk hoeven te zijn. Toch zijn deze voorstellingen het onderwerp van vaste overtuigingen. Ook dromen, boeken en films zijn voorbeelden van alomtegenwoordige wanen. Dit werpt de volgende vraag op: er moet toch een criterium bestaan om de zin van de waanzin te onderscheiden?

Iedereen is een beetje waanzinnig

Schilderman stelde dat er drie dominante realiteiten bestaan die gebruikt kunnen worden om te onderscheiden wat wel of niet reëel is: wetenschap, alledaagse bruikbaarheid en religie. Voor psychiatrische patiënten is het echter lastig om gedachtes te onderscheiden van deze realiteiten. Er zit voor veel patiënten een onderdeel van zinvolheid in de waanzin. De boodschap die Schilderman aan het publiek meegaf is dat iedereen een beetje waanzinnig is, maar dat we al heel ver komen als we hierover reflecteren en communiceren.

Een kaart om ons wegwijs te maken in de waanzin

De Boer sneed in haar lezing een ander onderwerp aan: is waanzin te begrijpen? Zo ja, hoe kunnen we waanzin begrijpen? Ze leidde haar lezing in met een voorbeeld. Als je in een nieuwe stad bent, dan vind je vaak de weg door Google Maps te gebruiken. Deze kaart kan echter niet alles van de route kenbaar maken, het laat alleen de snelste route zien. Een goede kaart is volgens De Boer een onvolledige kaart, want het moet voor iedereen bruikbaar zijn.

Ondanks dat iedereen ervaring heeft met waanzin, tasten we vaak in het duister bij dit onderwerp. De Boer stelde daarom dat we op zoek moeten naar een goede kaart voor psychisch leed. Er bestaan al verschillende kaarten waarmee we ons kunnen oriënteren in de waanzin. Er is een psychiatrische kaart, een verklarende stoorniskaart en een biologische kaart, maar deze kennen allemaal hun tekortkomingen.

Een eigen kaart kunnen kiezen

De Boer merkte op dat er met elke nieuwe kijk in de psychiatrie een oude kaart wordt weggestopt. Ondanks al het onderzoek en innovatie, zijn de kaarten binnen de hedendaagse psychiatrie niet te verenigen. De Boer wierp op dat het misschien niet logisch is om één complete verklaring voor waanzin te willen vinden. Google Maps is immers ook niet volledig, maar wel bruikbaar voor iedereen. In het leven kun je kaarten kiezen die op een moment bij je past. De psychiatrie zou volgens De Boer ook gebaat zijn bij een grote kaartenbak.

Relativeren van de waanzin

In beide lezingen werd waanzin gerelativeerd, maar doet deze relativering wel recht aan de ervaring van waanzin? De Boer benadrukte dat empathie essentieel is als we het hebben over waanzin. Door empathie kunnen we herkennen dat we iets gemeenschappelijks hebben, maar het stelt ons tevens in staat te onderkennen dat iedereen eigen unieke ervaringen heeft. Schilderman benadrukte ook dat het ervaren van waanzin niet onderschat moet worden. Hij stelde wel dat patiënten vaak meer moeite hebben met het loskomen van de labels dan van de waanzin zelf. Beide sprekers leken het erover eens dat er binnen de bestaande instituties nog grote stappen gezet kunnen worden in het denken over waanzin. Op deze avond is het denken over waanzin in ieder geval al wat losgewrikt.

Door Beau Vroone | Foto's Ramon Tjan | Tekeningen Maikel Verkoelen, Studio MIK

Aankondiging

22.30 - 23.05 u. Steigerzaal

In een wereld waarin de druk op de psychiatrie steeds meer en meer toeneemt, komen fundamentele vragen naar haar grondslagen steeds meer bovendrijven. Hoe zien we mentale stoornissen? Moeten we alles kunnen diagnosticeren? Hoe blijven patiënten verbonden met de mensen om zich heen en hoe begrijpen zij zichzelf na een diagnose? Kom luisteren naar cognitiefilosoof Nina de Boer en religiewetenschapper Hans Schilderman en leer anders kijken naar onze gezondheid.

Gezonde geest

Langzaam maar zeker begint het taboe op een psychische stoornis doorbroken te worden. We worden steeds opener over depressie, angsten en andere klachten waar we in onze privélevens mee kampen. Dit zorgt ervoor dat eenzaamheid onder patiënten steeds meer begint af te nemen door het dialoog te openen. Als religiewetenschapper houdt Hans Schilderman zich bezig met religie, zorg en verbondenheid. Welke rol speelt religie bij onze geestelijke gezondheid? Hoe blijven we met elkaar verbonden als dingen niet lopen zoals we willen?

Complex

Ook wordt steeds meer duidelijk dat het niet klopt dat psychische problemen één primaire oorzaak hebben. Zo zijn psychiatrische stoornissen niet alleen hersenstoornissen. Psychologische problematiek hangt samen met een breed scala aan biologische, psychologische, socioculturele en existentiële factoren. Deze factoren staan niet los van elkaar, maar interacteren met elkaar op een dynamische manier. Volgens cognitiefilosoof Nina de Boer vraagt dit om een nieuwe benadering van nadenken over mentale gezondheid.

Hans Schilderman en Nina de Boer pleiten voor een nieuwe visie op gezondheid. Waarbij oog is voor het mentale en de complexiteit.

Filosoof Cees Leijenhorst is de gespreksleider.

Over de sprekers

Hans Schilderman is hoogleraar Religie en Zorg aan de Radboud Universiteit. Hij doet onderzoek naar levenskwaliteit in situaties van lichamelijk en geestelijk lijden.

Nina de Boer is promovendus Filosofie van cognitie en taal aan de Radboud Universiteit. Ze houdt zich bezig met psychiatrische problemen en de oorzaken hiervan. Zo kijkt zij naar de interactie tussen biologische, psychologische, socioculturele en existentiële factoren.

Dit programma is onderdeel van Denkwerk Festival | Lezingen, theater, muziek en meer - 100 jaar Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen op vrijdag 24 maart 2023 | 19.30 – 00.00 uur | De Lindenberg, Ridderstraat 23, Nijmegen. De wereld is complex. Er is veel denkwerk te verzetten. Over ufo’s,  vriendschap, duurzaamheid, de dood, dieren, religie en nog veel meer. Kom naar Denkwerk en dompel je onder in een avond vol lezingen, gesprekken, theater, gedachtenexperimenten, film, muziek en een pubquiz. Laat je inspireren door de filosofen, theologen en religiewetenschappers van de Radboud Universiteit over alledaagse én grote thema’s.