Zingeven, doe je dat zelf? | Gesprek met Denker des Vaderlands Paul van Tongeren en (voormalig) Theoloog des Vaderlands Thomas Quartier
Verslag - De onzin van zingeving
Het derde Denkwerkprogramma in de Lindenbergzaal bestond uit een gesprek over zingeving tussen Denker des Vaderlands Paul van Tongeren en voormalig Theoloog des Vaderlands Thomas Quartier, gemodereerd door programmamaker Pam Tönnissen.
Zin geef je niet
Naar aanleiding van de vraag wat zingeving is, vertelde Van Tongeren dat hij moeite heeft met dit begrip. ‘Als zin iets is wat je geeft, kan het niet zo problematisch zijn dat we het er zo veel over moeten hebben. Dan geef je het gewoon.’ Betekenis is niet iets wat je geeft, maar wat je ziet, stelde hij daarom. ‘We vangen voortdurend betekenis op en proberen die te interpreteren door hoe we erover spreken. Die betekenis is wat onze zintuigen voortdurend binnenkrijgen.’ Deze betekenis is overal, zo lichtte hij toe: ‘Als je ‘s ochtends de gordijnen opendoet en een mooie blauw lucht ziet, is dit ‘mooi’ en ‘blauw’ al een interpretatie van betekenis die je waarneemt.’ Een andere misvatting is volgens hem dat er zoiets is als dé zin, of dé betekenis, waarje naar op zoek moet. ‘Betekenis is het alledaagste wat er is. Mensen zien de werkelijkheid als met betekenis geladen en de zin van leven is niks anders dan het menselijke vermogen om het betekeniskarakter van wereld waar te nemen.’ Dat alles betekenis heeft, merken we volgens Van Tongeren doorgaans overigens niet op. Hoe kunnen we het opmerken? ‘Hiervoor verwijs ik graag naar een kort gedicht van Karl Schippers. “Als je goed om je heen kijkt, zie je dat alles gekleurd is.”’ We moeten, aldus Van Tongeren, aandacht hebben, oefenen.
Quartier had ook moeite met het begrip, om dezelfde reden. ‘Zin zit in de ervaring, in de praktijk, en niet in het reflecteren daarop. De praktijk is de primaire betekenisdrager’ Waar hij over valt in de redenering van Van Tongeren, is dat je betekenis dan zo breed kunt maken dat het alles omvat – en daarmee niks omvat. Quartier stelde dat er mogelijk een verschil is tussen de alledaagse betekenis waar Van Tongeren het over heeft, en de ultieme betekenis. ‘Er is een verschil tussen ‘s ochtends mijn ei openslaan en denken “lekker”, en de betekeniservaring in eeuwenoude tradities.’ Gewoon om je heen kijken is volgens Quartier dan ook niet genoeg, voor de ultieme betekenis zijn er bevoorrechte manieren om je aandacht te trainen. ‘Het verlangen naar ultieme betekenis, dat is iets anders dan het missen van betekenis die overal is’.
Spreken over betekenis
Van Tongeren reageerde hierop dat hij met name als doel heeft de aandacht te vestigen op dat betekenis zo alledaags is dat het niet meer opgemerkt wordt. ‘Daarom is het van belang om te wijzen op die rare illusie over “betekenisgeving”. Hoe zouden we geïnteresseerd kunnen zijn in elkaars meningen als het alleen maar subjectieve creaties zijn?’ We verwijzen, aldus Van Tongeren, naar betekenis die we hebben waargenomen. Wel erkende hij dat er onderscheid te maken is tussen verschillende soorten betekenis en manieren om aandacht te oefenen. Volgens Quartier moet dan nog steeds de vraag beantwoord worden: aandacht waarvoor? ‘Aan betekenis die je geeft, liggen bepaalde referentiepunten ten grondslag waaraan je die betekenis relateert. Je kunt pas betekenissen naast elkaar leggen en begrijpen als er een betekenislaag boven dat empirische uitstijgt waaraan je refereert.’ Van Tongeren concludeerde dat hij en Quartier het in principe met elkaar eens waren, ondanks de ‘verschillen in eenstemmigheid’.
Door Ellen Theuws | Foto's Ramon Tjan
Video
Podcast
Aankondiging
21.35 - 22.15 u. Lindenbergzaal
Keuzes, kansen, verleidingen, stress en nog meer mogelijkheden. Meer dan ooit worden we aangemoedigd om zelf de dingen te kiezen die zin geven aan ons leven. Maar als alles kan, kan het moeilijk zijn om af te wegen wat zin heeft en wat niet. Hoe kunnen we onze levens zinvol inrichten? Bestaat er zoiets als zingeving of is zin er altijd al? Kom en luister naar de Denker des Vaderlands Paul van Tongeren en voormalig Theoloog des Vaderlands Thomas Quartier over zin, betekenis en waarde.
Vele filosofen bogen zich over deze vragen in de loop van de geschiedenis. Denker des Vaderlands Paul van Tongeren, vertelt aan de hand van zijn ongeëvenaarde filosofische bagage over zin en betekenis. Zo draait hij de eeuwenoude filosofische vraag naar zin om: zin geef je niet, maar ontvang je.
Niet alleen in de filosofie, maar ook in de theologie ligt de vraag naar zingeving centraal. Vanuit zijn ervaring als monnik in het Benedictijner abdij, geeft Thomas Quartier een lezing over zin als theoloog en monnik. Moeten we, net als een monnik, uit de samenleving stappen om zin te vinden?
Thomas Quartier en Paul van Tongeren gaan met elkaar en een moderator in gesprek over deze en aanverwante vragen. Wat hebben de Denker en de Theoloog des Vaderlands met elkaar gemeen? In hoeverre verschillen ze van inzicht?
Programmamaker Pam Tönissen is de gespreksleider.
Over de sprekers
Paul van Tongeren was hoogleraar Wijsgerige ethiek aan de Radboud Universiteit. Naast zijn academische werk houdt Van Tongeren zich al ruim twintig jaar intensief bezig met publieksfilosofie. Hij publiceerde meerdere populaire boeken over zijn grootste interesses: de deugdethiek van Aristoteles en de filosofie van Friedrich Nietzsche. In 2013 won hij met Leven is een kunst de Socratesbeker. Tot april 2023 is hij de Denker des Vaderlands.
Thomas Quartier is hoogleraar Liturgie aan de Radboud Universiteit en medewerker van het Titus Brandsma Instituut. Hij doet onderzoek naar liturgie en rituelen in de huidige cultuur, vooral rond sterven en dood en liturgische spiritualiteit. Hij is ook monnik van de Benedictijner Abdij Keizersberg in Leuven. Hij schreef diverse publieksboeken, waaronder recent Monniksvragen (2022). Tot december 2022 was hij de Theoloog des Vaderlands.
Dit programma is onderdeel van Denkwerk Festival | Lezingen, theater, muziek en meer - 100 jaar Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen op vrijdag 24 maart 2023 | 19.30 – 00.00 uur | De Lindenberg, Ridderstraat 23, Nijmegen. De wereld is complex. Er is veel denkwerk te verzetten. Over ufo’s, vriendschap, duurzaamheid, de dood, dieren, religie en nog veel meer. Kom naar Denkwerk en dompel je onder in een avond vol lezingen, gesprekken, theater, gedachtenexperimenten, film, muziek en een pubquiz. Laat je inspireren door de filosofen, theologen en religiewetenschappers van de Radboud Universiteit over alledaagse én grote thema’s.