26|09|23 Alles onder controle? | Lezing en gesprek met filosoof Mariska van Dam, theoloog Marc De Kesel en psycholoog Daniela Becker (Lezing)

Alles onder controle? | Lezing en gesprek met filosoof Mariska van Dam, theoloog Marc De Kesel en psycholoog Daniela Becker (Lezing) |dinsdag 26 september 2023 | 20:00 tot 21:15 | Theaterzaal C, Radboud Universiteit| Radboud Reflects en deBuren

Video | Podcast | English review

Aankondiging - Wat zouden we graag alles onder controle hebben! Want het leven wordt een stuk prettiger, veiliger en overzichtelijker als we maar zelf de touwtjes in handen hadden. Toch? In een tijd van fietshelmen, tracking apps en beveiligingscamera’s zijn we steeds beter in staat om controle uit te oefenen. Maar worden we daar ook gelukkig van? Kom luisteren naar filosoof Mariska van Dam, theoloog Marc De Kesel en psycholoog Daniela Becker die vertellen waarom controle ons niet altijd brengt wat we ervan hopen. Lees hier de volledige aankondiging.

Verslag - Alles onder controle?

Of het nou over ons gewicht, onze carrière of over ons liefdesleven gaat, we willen het allemaal onder controle hebben. Wat zou ons leven toch gemakkelijk zijn als we overal controle over hebben. Toch heeft dit ook zijn nadelen, want verliezen we niet veel van onze spontaniteit als we te veel controle hebben? We noemen sommige mensen immers niet voor niets een echte ‘control freak’. Tijdens de lezing in Theaterzaal C op de campus van de Radboud Universiteit betoogde schrijver, filosoof en neerlandica Mariska van Dam wat deze drang tot beheersing betekent. Vervolgens ging zij over ditzelfde thema in gesprek met theoloog en filosoof Marc De Kesel en universitair docent sociale en cultuurpsychologie Daniela Becker, die beiden aan de Radboud Universiteit werkzaam zijn. Wat deze avond extra bijzonder maakte waren de live-tekeningen van Lau ten Zeldam die de dialoog van de gastsprekers op papier uitwerkte.

De snoozeknop

Van Dam begon haar lezing met een herkenbaar voorbeeld over snoozen wat leidde tot de vraag “Waarom bestaat de snoozeknop?”. Het snoozen is volgens Van Dam een compromis tussen het uitvoeren van een actie en het niet uitvoeren van een actie. De snoozeknop vormt daarbij een soort brug, waardoor we controle kunnen hebben op de situatie. We kunnen blijven snoozen zodat we het moment waarop we ons bed uit moeten, kunnen uitstellen. Op die manier hebben we controle, mits we niet te vaak snoozen. Dit is tevens het gevaar van controle, “Het is menselijk, maar ook gevaarlijk om te denken dat de controle die je hebt over de toekomst hetzelfde is op tijdstip één als op tijdstip twee,” vervolgde Van Dam.

Controle zet aan tot handelen

Het altijd maar willen snoozen en daarmee de controle willen houden, koppelde Van Dam aansluitend op een van de begrippen van de Duitse filosofe Hannah Arendt. Arendt beschrijft drie mogelijkheden die het leven mogelijk maken, namelijk: leven, wereldlijkheid en pluraliteit. Deze staan tegenover de begrippen arbeid, werk en handelen. Het leven, ofwel biologische levensproces, heeft arbeid nodig. We hebben productie en consumptie nodig om ons lichaam te voeden. Wereldlijkheid kan in stand worden gehouden door werk. We hebben het nodig om ons thuis te voelen in de wereld en daarom maken we dingen, zoals: kunst, huizen of agenda’s. Pluraliteit tenslotte, correspondeert met handelen oftewel met actie. Iedere vorm van handelen produceert iets nieuws in het leven. Dat handelen komt overeen met controle stelde Van Dam. Controle schept namelijk de mogelijkheid om te handelen.

Controle is zelf echter nog geen actie, maar zet wel aan tot handelen. “Het heeft te maken met welke momenten je wilt controleren,” vervolgde Van Dam. “Hoe verder iets weg is in de toekomst, hoe moeilijker het wordt om daarvoor in actie te komen.” We proberen controle uit te oefenen op een wereld die nog moet komen.

Geen absolute controle

Het liefst hebben we dan ook overal controle over. “Wat de mens uiteindelijk wil, is iets waar geen controle meer voor nodig is,” betoogde De Kesel tijdens het gesprek. Dit is echter niet haalbaar volgens hem. Dit komt doordat het willen hebben van controle altijd iets bevestigt waar we nog geen controle over hebben. De Kesel vergeleek het met de Dionysische cultus in het oude Griekenland. Waar Dionysus, de god van de wijn, was heerste chaos. En die chaos wilde de Griekse beschaving onder controle houden door het een afgebakende tijd en een plek te geven. We willen controle, maar we moeten begrijpen dat we niet over alles de controle kunnen hebben.

Genot tegenover controle

Voor sommige mensen is dat laatste echter geen enkel probleem. Tijdens het gesprek verklaarde Becker dat sommige mensen veel minder behoeften hebben aan controle en structuur in hun leven. Een misvatting die echter vaak in onze maatschappij wordt aangenomen is dat mensen die graag de controle willen hebben geen plezier kunnen beleven. Het een hoeft het ander echter niet uit te sluiten. Je kan heel goed de controle over je gedrag en doelen hebben en tegelijkertijd ruimte maken voor plezier en loslaten. Dit is de paradox van onze tijd. We leven vandaag zowel in een streefcultuur als in een pleasure culture, vervolgde Becker.

Van Dam voegde daaraan toe dat deze twee culturen prima met elkaar samengaan. We willen zoveel mogelijk plannen en controleren, vandaar dat we allemaal overvolle agenda’s hebben. We hebben ook het idee dat dat ons voldoening geeft en dat we er dan toe doen. “Het is gênant om te zeggen dat je het hele weekend niets te doen had en je hele huis hebt gepoetst,” grapt van Dam.

De Kesel nam vervolgens een andere positie in. Volgens hem geeft het streven naar geluk geen adequaat beeld van het menselijk streven weer. “De hele genotscultuur vandaag wil zich verliezen. Datgene waar ik naar streef is het punt waar ik van de wereld wegval en mezelf vergeet,” stelde De Kesel. Het menselijk streven is er volgens hem op gericht dat we onszelf willen verliezen. “De mens is zijn eigen zelfverlies,” concludeerde hij. Vandaar dat we graag gebruik maken van verdovende middelen. Met behulp van alcohol of drugs kunnen we onszelf makkelijk verliezen.

Mensen die graag de controle hebben en moeite hebben met loslaten, zijn meer geneigd om alcohol of drugs te consumeren, stelde Becker. Dit komt doordat zij hun eigen gedachten willen uitzetten. Door te drinken of door drugs te gebruiken ontsnappen we als het ware aan onszelf, omdat ze moeite hebben met het loslaten van die gedachten. Het is volgens Becker gevaarlijk dat die middelen het mogelijk maken om onszelf te verliezen.

De kracht van controle

De lezing werd uiteindelijk afgesloten met een terugkoppeling naar de tekening van Ten Zeldam. “Het is de wisselwerking tussen allemaal verschillende dingen,” lichtte Ten Zeldam toe. Gesprekken zijn niet altijd te controleren. Dat is de kracht van het gesprek. De tekening liet zien dat gesprekken alle kanten uit kunnen. Je hebt er niet de absolute controle over.

Verslag door Liza Görlach | Foto's door Berit Akse

Video

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.

Podcast

Aankondiging

Wat zouden we graag alles onder controle hebben! Want het leven wordt een stuk prettiger, veiliger en overzichtelijker als we maar zelf de touwtjes in handen hadden. Toch? In een tijd van fietshelmen, tracking apps en beveiligingscamera’s zijn we steeds beter in staat om controle uit te oefenen. Maar worden we daar ook gelukkig van? Kom luisteren naar filosoof Mariska van Dam, theoloog Marc De Kesel en psycholoog Daniela Becker die vertellen waarom controle ons niet altijd brengt wat we ervan hopen.

Een prettig gevoel

Controle geeft een prettig gevoel, maar heeft ook allerlei nadelen. Zo stelt filosoof Mariska van Dam dat controle leidt tot uitstel van acties die noodzakelijk zijn, analyseert theoloog Marc De Kesel dat controle weliswaar tot vrijheid, maar ook tot zorgen leidt, en bepleit psycholoog Daniela Becker dat een teveel aan controle ons vermogen om te kunnen genieten in de weg staat.

We plannen ons te pletter

We leven in een tijd waarin we controle tot een belangrijke waarde hebben verheven. Maar we kunnen de drang om alles in het leven in goede banen te leiden, ook overdrijven. Of het nu gaat om werk, vrienden of vrije tijd: we plannen ons te pletter. Met als gevolg dat alle spontaniteit verdwijnt, en angst de boventoon voert: want o wee als iets anders gaat dan gepland. Wat is een goede balans tussen controleren en loslaten? Hoe kunnen we leren om de onvoorspelbaarheid van het leven wat meer toe te laten?

Na een column van Mariska van Dam gaat ze in gesprek met Daniela Becker en Marc De Kesel. Programmamaker Liesbeth Jansen is gespreksleider.

Over de sprekers

Mariska van Dam is schrijver, filosoof en neerlandica. Ze denkt graag na over tijd, geschiedenis, democratie en politiek. In 2022 was ze deelnemer van de eerste editie van Nieuw Geluid bij deBuren. Ze is geregeld op het podium te vinden voor kleinkunst, operette of poëzie.


Marc De Kesel doet als theoloog aan de Radboud Universiteit onderzoek naar mystiek en moderniteit. Hij schreef onder meer Ik, God & mezelf. Mystiek als deconstructie en Seks in biopolitieke tijden: levenskunst met Foucault en Lacan.

Daniela Becker is universitair docent Sociale en cultuurpsychologie aan de Radboud Universiteit. Ze bestudeert de ervaring en consequenties van conflicten op het gebied van zelfcontrole, motivatie en besluiten nemen. In een recente studie onderzocht ze of plezier maken een probleem of juist een oplossing is.

Lau ten Zeldam tekent, schrijft, is sociaal-cultureel werker in Brussel en werkte lange tijd als arbeider in een glasatelier. Hun interesse gaat uit naar de dynamiek van non-binaire aandacht en de diversiteit die daaruit wordt geboren. Lau creëert het liefst in dialoog.

Dit is een programma van Radboud Reflects en Vlaams-Nederlands huis voor cultuur en debat deBuren.

Ben je student aan de Radboud Universiteit? Schrijf je dan in voor het Radboud Reflects Certificaat en toon anderen dat je je laat inspireren door verdiepende lezingen over de actualiteit.

Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant.

Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.