27|03|23 Everything Everywhere All At Once: Vind betekenis in het multiversum | Film en gesprek door filosoof Simon Gusman
Everything Everywhere All At Once: Vind betekenis in het multiversum | Film en gesprek door filosoof Simon Gusman |
Maandag 27 maart 2023 | 19.30 – 22.40 uur | LUX, Nijmegen | Radboud Reflects en LUX
"Goede inleiding, goed contact met publiek, erg goede filmkeuze, goede samenhang tussen inleiding en film." (uit een deelnemersevaluatie)
Aankondiging - Wat gebeurt er eigenlijk niet in de grote Oscar-winnaar Everything Everywhere All At Once? Een gedeprimeerde wasserette-eigenaresse flitst door alle levens die ze had kunnen hebben om de wereld te redden van een groot kwaad. Zo zou je het plot samen kunnen vatten, maar dan heb je nog maar een fractie te pakken. Bekijk de film en denk samen met filosoof Simon Gusman verder over wat we leren van deze film die zich afspeelt in een multiversum. Hoe moeten we betekenis geven aan levens die zo gefragmenteerd en chaotisch kunnen voelen? Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Keuzes, keuzes, keuzes
In een volle zaal in LUX gaf filosoof Simon Gusman een lezing over de populariteit van het multiversum in media, naar aanleiding van de film Everything Everywhere All At Once. Ook ging Gusman in gesprek met programmamaker Adriaan Duiveman en kreeg het publiek de kans om vragen te stellen. Hierna werd de film, die maar liefst zeven Oscars binnensleepte, vertoond.
Het multiversum en de tijdgeest
Gusman begon met uit te leggen dat de hedendaagse populariteit van het multiversum in films, boeken en series een weerspiegeling is van de tijdgeest. ‘Door technologisering en kapitalisering staan we tegenwoordig voor een overdaad aan keuzes’, betoogde Gusman. Hierdoor ligt er tegenwoordig, in vergelijking met vroeger, veel meer druk op authentiek zijn. ‘Vroeger hadden we veel minder keuzes, je levenspad werd in grote mate voor je bepaald’, aldus Gusman. ‘In de laatste decennia zijn we hieraan ontsnapt. Er kwamen meer keuzemogelijkheden en emancipatie volgde. We gingen steeds meer belang hechten aan je eigen keuzes maken.’ Dit is volgens hem positief, aangezien mensen vrijer zijn om zichzelf uit te drukken. Maar het heeft ook een negatieve zijde. ‘Je kan zoveel dingen kiezen dat het alleen maar moeilijker wordt. We zijn gegaan van een beklemmende ervaring zonder keuzes, naar een overweldigende ervaring met te veel keuzes.’
Deze overdaad aan keuzes zorgt volgens Gusman voor de vraag: wat als ik dingen anders had gedaan? ‘Je moet vaker kiezen, en niks is waardevoller dan je eigen keuzes maken. Daardoor wordt de vraag zo prangend.’ Daarbij worden we door de opkomst van sociale media steeds vaker geconfronteerd met de keuzes van anderen. ‘De continue confrontatie met levens van anderen werkt ook die vraag in de kaart, wat als dingen anders waren gelopen.’ Door het toenemende belang van keuzes, aldus Gusman, is het multiversum zo populair in hedendaagse media.
Existentialisme als oplossing
Hoewel de populariteit van het multiversum onschuldig is, weerspiegelt het volgens Gusman een serieus probleem. ‘We ervaren een gebrek aan existentieel houvast doordat we alle kaders zijn doorbroken’, lichtte hij toe. Toevlucht zoeken in horoscopen of de Myers-Briggstest is volgens hem echter geen oplossing voor dit probleem. Het existentialisme, daarentegen, kan volgens Gusman een handvat bieden. ‘In existentialisme staat het idee centraal dat de wereld contingente is en geen noodzakelijke betekenis kent’, vertelde hij. Jean-Paul Sartre, de belangrijkste denker van het existentialisme, stelt dat we daarom af moeten van het idee dat er een ‘ware zelf’ is die ‘diep van binnen’ zit. Gusman lichtte toe: ‘Je bent volgens Sartre zelf verantwoordelijk voor het vormen van je identiteit’
Je moet het echter niet zoeken in het overweldigende aantal keuzes, maar in de samenhang tussen keuzes.’ Hiervoor maakt Sartre het onderscheid tussen triviale en fundamentele keuzes. Je fundamentele keuze bepaalt de coherentie in je leven. Dit kan bijvoorbeeld de keuze zijn om waarde te hechten aan altijd eerlijk zijn, of aan doorzetten. Deze fundamentele keuzes bieden vervolgens weer houvast voor triviale keuzes. ‘Met betrekking tot het multiversum kunnen we de vraag dan omkeren: wat zorgt ervoor dat, als de dingen anders waren gelopen, ik nog steeds dezelfde persoon ben?’
Gesprek en vragen
In het gesprek met Duiveman sprak Gusman over wat een avontuur is: een verhaal waarin een schijnbaar onbeduidend figuur voor grote dingen is voorbestemd, beproevingen doorstaat, een slechterik verslaat en de wereld redt. Gusman: ‘Belangrijk daarin is dat de held altijd een persoonlijke ontwikkeling doormaakt waar alles op dat pad bijdraagt aan zijn verhaal. Niets is contingent.’
Ook sprak Gusman over hoe het existentialisme omgaat met keuzes die je niet zelf kán maken, bijvoorbeeld je afkomst. ‘Volgens Sartre zijn mensen helemaal vrij hun eigen identiteit vorm te geven. Het gaat niet om hoeveel keuzes je hebt, maar om de wisselwerking tussen wie jij bent en je omstandigheden’, vertelde Gusman. ‘Het zit ‘m dus in hoe je je verhoudt tot de omstandigheden.’
Naar aanleiding van een vraag uit het publiek besprak Gusman de herkomst van de coherentie tussen keuzes, en het onderscheid tussen fundamentele en triviale keuzes. De coherentie tussen keuzes, vertelde hij, is in het existentialisme een manier om recht te doen aan het feit dat mensen coherent handelen, ondanks dat ze onbepaald zijn. ‘Mensen zijn voorspelbaar, als je iemand kent weet je wat hoogstwaarschijnlijk wat ze zullen kiezen. Daarom wordt gezegd dat keuzes samenhangen, we kiezen niet altijd actief. Dat is iets wat we ontdekken in de menselijke conditie.’
Het onderscheid tussen fundamentele en triviale keuzes, bepaal je volgens Gusman zelf. ‘Inzien dat er verschillende soorten keuzes zijn, is een handvat voor jezelf. Je moet zelf nagaan welke keuzes fundamenteler zijn dan andere.’
Door Ellen Theuws
Podcast
Aankondiging
Wat gebeurt er eigenlijk niet in de grote Oscar-winnaar Everything Everywhere All At Once? Een gedeprimeerde wasserette-eigenaresse flitst door alle levens die ze had kunnen hebben om de wereld te redden van een groot kwaad. Zo zou je het plot samen kunnen vatten, maar dan heb je nog maar een fractie te pakken. Bekijk de film en denk samen met filosoof Simon Gusman verder over wat we leren van deze film die zich afspeelt in een multiversum. Hoe moeten we betekenis geven aan levens die zo gefragmenteerd en chaotisch kunnen voelen?
Oscars voor hotdogvingers
Everything Everywhere All At Once won zeven Oscars en ontvangt wereldwijd ronkende recensies. En dat voor een film waar personages lange hotdogvingers hebben, stenen filosoferen en het grote kwaad samenklontert rond een duistere, metershoge donut. Ben jij de draad al kwijt? Gelukkig heeft de film Everything Everywhere All At Once vele draden voor je om te ontwaren. De film speelt zich namelijk af in een multiversum waar alles overal altijd mogelijk is.
Multiversa
Natuurkundigen zijn het er niet over eens of het multiversum bestaat of niet. Stephen Hawking zag het als een mogelijkheid, Nobelprijswinnaar Don Page vond het maar een verzinsel. Realiteit of niet, het idee dat er oneindig veel parallelle universa zijn, is vanuit de natuurkunde opgepikt door de popcultuur. Het zit onder andere in de Marvelfilms en -boeken, maar ook in de populaire TV-serie Rick & Morty.
Waarom kijken we nu naar multiversa? Visueel, verhaaltechnisch en emotioneel is Everything Everywhere All At Once overweldigend. Filmcritici stellen dat de film op geen ander moment in de tijd gemaakt kon worden. Het is een film voor het internettijdperk. Niet omdat mobieltjes en computers een rol spelen – die zie je amper. Maar de ervaring van een multiversum, is er een die we kennen als we surfen op het internet. Met twintig tabs tegelijk open en een 24-uurs newsfeed hebben we toegang tot talloze parallelle levens.
Hoopvol
Waar het multiversum in Rick & Morty leidt tot nihilisme, komt Everything Everywhere All At Once tot hoopvollere conclusies. Je kunt betekenis geven aan je leven. Zelfs wanneer er oneindig veel parallelle levens zijn.
Voorafgaand aan de film geeft filosoof Simon Gusman een korte lezing en gaat in gesprek met gespreksleider Adriaan Duiveman. Stel ook je eigen vraag!
Over de spreker
Simon Gusman is filosoof aan de Universiteit Utrecht. Hij publiceerde over het existentialisme en avonturenverhalen.
Dit is een programma van Radboud Reflects en LUX.
Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief. Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.
Draag je Radboud Reflects een warm hart toe? Doneer dan via iDeal.
Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant.