30|05|23 Vluchten voor het water: Nederland en de zeespiegel | Lezing en gesprek door neerlandicus Simon Richter, alias ‘Professor Poldergeist'
Vluchten voor het water: Nederland en de zeespiegel | Lezing en gesprek door neerlandicus Simon Richter, alias ‘Professor Poldergeist' | Dinsdag 30 mei 2023 | 20.00 – 21.30 uur | Collegezalencomplex, Radboud Universiteit
Aankondiging - De zeespiegel stijgt, de bodem daalt en rivieren kunnen het water niet meer afvoeren. Hoe lang kunnen we nog in Nederland wonen? En als we moeten vluchten, waar moeten we heen? Kom en luister naar neerlandicus en klimaat-YouTuber Simon Richter, die Nederland ‘op de sofa legt’ om ons overstromingsgevaar bespreekbaar te maken. Zie de volledige aankondigingstekst onderin.
Verslag - Vluchten voor het water: Nederland en de zeespiegel
De zeespiegel zal de komende jaren stijgen. 26 procent van Nederland ligt onder zeeniveau. Hoelang kunnen we nog veilig in dat deel van Nederland blijven wonen? Hoogleraar Duitse en Nederlandse literatuur aan de Universiteit van Pennsylvania en klimaat-YouTuber Simon Richter ontleedt de relatie tussen Nederlanders en het water. Nederlanders, zo stelde hij tijdens een lezing van Radboud Reflects, denken dat ‘alles wel goedkomt’. Maar wat zijn hun opties als blijkt dat niet alles goedkomt en het land onbewoonbaar wordt? Eén van de scenario’s die hij schetste noemt hij ‘Plan D’. Hierin zullen Nederlanders naar Duitsland moeten evacueren. Na afloop ging Richter onder leiding van programmamaker Adriaan Duiveman het gesprek aan met Tom Sintobin. Sintobin is cultuurwetenschapper aan de Radboud Universiteit en onderzoekt hoe de relatie tussen Nederlanders en het water in romans wordt weergeven.
Weddenschap met water
Richter begon zijn lezing met twee getallen. ‘Drieëntwintig meter en negen kilometer. Het eerste getal is de hoogte van het collegezalencomplex tegenover zeeniveau. Het tweede getal is de afstand tot de Duitse grens.’ Als het stijgen van de zeespiegel doorgaat zullen mensen moeten verhuizen, en dan komt de grens met Duitsland in beeld.
Nederlanders lijken zich niet erg druk te maken over de dreiging van het water. De relatie tussen Nederlanders en de zee doet Richter denken aan de mythe van Faust, waarin Doctor Faust ook land inpoldert met de kennis en techniek van de duivelse Mefistofeles. Net zoals Faust in zijn weddenschap met Mefistofeles, neemt Nederland een risico. ‘Na de deltawerken dachten we dat we klaar waren, dat de weddenschap met zee gewonnen was,’ stelde Richter. ‘Maar nu we een tijdperk van klimaatverandering in gaan, komt door moderne problemen de ironie van Faust’s weddenschap terug.’
Too deep to fail
‘En wat doet Nederland?,’ vervolgde Simon Richter. ‘Nieuwe woningen bouwen in kwetsbare gebieden.’ De germanist vroeg zich af waarom Nederland met zo’n slecht plan komt. ‘Wat denken ze?’. Hij noemt het het ‘Too deep to fail’-plan. ‘Als er meer woningen worden gebouwd op plaatsen die mogelijk overstromen, moéten er wel maatregelen genomen worden om het water te weren.’
Er bestaan plannen om heel Nederland te beschermen. ‘Er is het idee om een dam van Frankrijk naar Engeland en van Schotland naar Noorwegen te maken. Economisch is het haalbaar. Politiek is het dubieus. En diplomatiek? Zeer twijfelachtig.’ Maar, er is ook reden hoopvol te zijn. Het idee dat er actie ondernomen moet worden dringt langzaam door. ‘Nederland staat nog wel een kans de strijd tegen het water te winnen.’
Gokspel
Die ‘strijd’ is hoe vaak wordt gedacht over de relatie tussen Nederland en de zee. Er zijn echter ook andere manieren om de relatie tussen Nederland en de zee te beschrijven. Richter ziet het dus liever als een gokspel. Net zoals bij gokken is er bij waterdefensie sprake van risico’s durven nemen, spanning verdagen, voorspellingen doen.’ ‘Laten we naar het Nederlandse gokprofiel kijken. De sterke kanten zijn een geïntrigeerd waterzekeringssysteem, stabiele inkomsten en slimme engineers.’ De zwaktepunten zijn de zesentwintig procent van het land dat onder zeeniveau ligt en drieënveertig procent in risicogebieden. De risico’s voor die gebieden worden alleen maar groter door klimaatverandering.
Als de Nederlandse waterdefensie een gokspel is, welke kaarten hebben we dan in handen? ‘Er zijn vier opties: Beschermen, landwaarts, zeewaarts en meebewegen’. De laatste is het meest controversieel. ‘Maar de pokerhand heeft vijf kaarten. Ook Nederland heeft een vijfde kaart achter de hand, en dat is verplaatsen.’ Die laatste optie noemt Richter ‘Plan D’, met de ‘D’ van Duitsland.
Evacueren naar Duitsland
Over verplaatsen praten Nederlanders niet graag. Maar wat zij willen of moeten, is nog maar een deel van het potentiële probleem. ‘Zitten Duitsers wel te wachten op miljoenen Nederlandse klimaatvluchtelingen?’ vroeg Simon Richter zich af. Om de dialoog aan te gaan heeft Richter in Münster meegewerkt aan een tentoonstelling over hoe het land er uit zal zien als het water komt. Hoe verder in de toekomst die beelden waren, hoe meer vrijheid de makers kregen. ‘De plaatjes van volledig door zee ingenomen land zijn dus niet per se realistische voorspellingen, maar de symboliek heeft hoge waarde. En het besef dat de toekomst van Nederland en alle opties overwogen moeten worden dringt nu ook door in de watersector.’
Volgens Richter kunnen we er niet van uitgaan dat we zomaar met open armen worden ontvangen. ‘Het is niet de schuld van Duitsland dat we ons niet aangepast hebben, en de fossiele industrie blijven subsidiëren, en te weinig investeren in bescherming. Misschien is de stijging beperkt, misschien kunnen we de versnelling afremmen, misschien vindt de regering een manier om adequater te reageren. Misschien, maar het ziet er niet naar uit.’ Velliger inzetten op het verplaatsen naar hoge gebieden op lange termijn lijkt Richter een betere strategie. ‘Gaat Nederland die kaart ook spelen? We zullen het zien.’
Oorlog met water
In het gesprek met Adriaan Duiveman kwam wederom de relatie tussen Nederland en het water aan bod. Tom Sintobin werd gevraagd hoe deze zekere arrogantie terug te leiden is. Sintobin: ‘Er is een bekende uitspraak van vroeger: ‘God schiep de wereld, en de Nederlanders hun land’. Vanaf de achttiende eeuw is dat beeld volledig omarmd, en tot op de dag van vandaag leeft dit idee voort.’ Sintobin legde uit hoe in romans het water vaak als mythisch monster wordt omgeschreven, en hoe Nederlanders de strijd hiermee aangaan.
Duiveman vroeg waar dat idee van een oorlog tegen het water vandaan komt. Volgens Sintobin is dat te herleidingen naar de achttiende eeuw. ‘Nederland wilde haar rol als vreedzaam land bewijzen. Terwijl andere landen met elkaar in gevecht gingen, ging Nederland de strijd met het water aan. Dat narratief van land winnen zonder bloed te verliezen is blijven bestaan.’ Met oog op de klimaatproblemen zal in de toekomst alleen nog moeten blijken hoelang Nederland deze strijd kan blijven winnen.
Door: Simone Vlug
Foto's: Thijs Meeuwisse
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.
Video
Podcast
Aankondiging
De zeespiegel stijgt, de bodem daalt en rivieren kunnen het water niet meer afvoeren. Hoe lang kunnen we nog in Nederland wonen? En als we moeten vluchten, waar moeten we heen? Kom en luister naar neerlandicus en klimaat-YouTuber Simon Richter, die Nederland ‘op de sofa legt’ om ons overstromingsgevaar bespreekbaar te maken.
Het spookt in de polder
In de collegezalen van de Universiteit van Pennsylvania is Richter hoogleraar Duitse en Nederlandse literatuur en cultuur. Op Twitter en YouTube duikt hij op onder een andere naam: Professor Poldergeist. Dit alterego is voor Richter meer dan alleen een grappige woordspeling. Zoals een spook klopt op de muren en rinkelt met de kettingen, zo stookt de Amerikaanse hoogleraar onrust over de toekomstscenario’s van Nederland.
Plan D
Een van de toekomstscenario’s die Simon Richter voor Nederland ziet, noemt hij “Plan D”. Hierin moeten Nederlanders naar Duitsland evacueren omdat de Randstad onderloopt. Richter trekt deze zomer door het Nederlands-Duitse grensgebied om onderhandelingen te organiseren met burgers aan beide kanten over de verdeling van de toekomstige vluchtelingenstromen.
Tijdens die onderhandelingen gaat het niet alleen over politieke en klimatologische vraagstukken, maar ook culturele. Wat zal het onderlopen van West-Nederland doen met de Nederlandse identiteit? En zitten de Duitsers wel op ons te wachten?
Technisch vermogen
De inwoners van Nederland zijn ervan overtuigd dat zij in de best beschermde delta ter wereld wonen. En die nationale borstklopperij is niet helemaal onterecht: momenteel hebben ze gelijk. Maar de klimaatverandering kan de veiligheid wegnemen. Een stijging in het waterpeil van maximaal 100 centimeter deze eeuw is nog te doen voor de Nederlandse waterwerken. Maar wat als het twee meter wordt? Of de dijken dat aankunnen, is nog maar de vraag. Hoe hoog we ze ook maken.
Simon Richter zet in zijn lezing zijn analyses uiteen over de relatie tussen Nederlanders en het water. Na afloop gaat hij in gesprek met cultuurwetenschapper Tom Sintobin van de Radboud Universiteit over de relatie tussen mens, techniek en natuur. Stel ook je eigen vragen.
Over de spreker
Simon Richter is hoogleraar Duitse en Nederlandse Literatuur en Cultuur aan de Universiteit van Pennsylvania. Op Twitter en Youtube is hij bekend onder zijn alias ‘Professor Poldergeist’. Hier vertelt hij als cartoonfiguur over het Nederlandse waterbeheer.
Tom Sintobin is cultuurwetenschapper aan de Radboud Universiteit. Hij onderzoekt hoe Nederlandse romanciers over water, grond en grote technologische projecten, zoals de Afsluitdijk, schrijven. Sintobin gaat met Richter in gesprek.
Wil je op de hoogte blijven van de activiteiten van Radboud Reflects? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief. Wil je verder denken over ethische vragen die spelen in jouw organisatie? Bekijk Radboud Reflects Professional – Ethische verdieping voor organisaties.
Draag je Radboud Reflects een warm hart toe? Doneer dan via iDeal.
Kom je vaker naar de lezingen van Radboud Reflects? Dan is een Radboud Reflects-abonnement misschien interessant.
Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor de tweewekelijkse nieuwsbrief.