Delen

Promotie Reyer Baas: 'De meerwaarde van meervoud'

Datum bericht: 21 January 2020

Veel rechters menen dat meervoudige rechtspraak door onderlinge discussie tot doordachtere uitspraken kan leiden. Uit onderzoek van Reyer Baas blijkt dat ze daar gelijk in hebben, maar die meerwaarde van gezamenlijk beslissen is allerminst vanzelfsprekend. Baas promoveert op 24 januari op zijn proefschrift 'De meerwaarde van meervoud'.

De rechtspraak staat momenteel onder druk. Van rechters wordt snelle geschiloplossing van een enorme bulk aan zaken gevraagd: 2500 rechters doen nu jaarlijks anderhalf miljoen zaken af. Daar komt nog bovenop dat voor de rechtspraak een forse bezuiniging in de boeken staat. Dit nodigt uit om zaken vaker enkelvoudig af te doen; dus niet met drie maar met één rechter. Dat is goedkoper en leidt sneller tot een uitspraak. Maar of het ook verantwoord is, is maar de vraag.

Raadkamer

Reyer Baas ondervroeg zeventig rechters over hun denk- en handelwijze. Ook woonde hij verschillende zaken bij, zowel de zitting als de doorgaans gesloten raadkamer. Zo ontstond een goed beeld van wat er allemaal een rol speelt bij rechterlijke oordeelsvorming.

‘Veel rechters menen dat de acceptatiegraad en het gezag van meervoudige uitspraken groter is dan bij enkelvoudige uitspraken,’ geeft Baas aan. ‘Ook geeft het jongere rechters de kans om ervaring op te doen, terwijl oudere rechters kennismaken met inzichten van anderen en door soms vastgeroeste denkbeelden heen kunnen breken.’ Door het tekort aan rechters zetten rechtbanken meervoudige rechtspraak steeds minder in, al wordt er bij zeer complexe zaken wel voor gekozen.

Groepsdynamiek

Hoewel er zeker voordelen van meervoudige rechtspraak zijn, betekent dat volgens Baas niet dat de nuttige effecten ervan zich ook automatisch voordoen. Zo liggen er cognitieve valkuilen op de loer.

Ook onder rechters kan bijvoorbeeld een vorm van groepsdruk ontstaan. ‘Vergelijk het met een kerstdiner met je familie. Je voelt je vrij om te discussiëren, maar je wilt de discussie ook niet te heftig voeren opdat je in de toekomst nog met je schoonvader door één deur kan,’ aldus Baas. ‘Ook in de raadkamer ontstaat soms die neiging om het gezellig te houden, te snel iemands oordeel te accepteren. Bij kerstdiners is dat prima, maar bij waarheidsvinding en besluitvorming moet je iemand scherp kunnen bevragen hoe die tot een oordeel komt. Andersom moeten anderen dat ook met jou kunnen. Het mag een beetje schuren en dat gebeurt lang niet altijd.’

Bovendien, hoewel de drie rechters betrokken bij een zaak wel samen overleggen in de raadkamer, worden de zittingen zelf niet altijd door alle rechters bijgewoond. ‘Dan weegt in het overleg het oordeel van de rechter die erbij was in de praktijk toch net wat zwaarder, ook als er twijfel is over of het wel klopt wat die rechter zegt.’

Diversiteit

Om te voorkomen dat rechters het te snel met elkaar eens willen zijn, moet tegenspraak worden georganiseerd. Dat kan bijvoorbeeld door teams divers samen te stellen. ‘Als beslissers verschillende achtergronden hebben, zoals in geslacht, leeftijd of cultuur, dan is de kans groter dat zij niet zomaar met iemands oordeel meegaan. Integendeel, ze gaan in discussie en onderzoeken wie er nu gelijk heeft. Dat leidt weer eerder tot een beter oordeel en een betere beslissing.’

‘Helaas is die diversiteit in de rechtspraak nogal beperkt. Vooral een rechter die afwijkt van de standaard en net begint binnen de rechtspraak, zal niet altijd geneigd zijn om de consensus te doorbreken in de raadkamer.’

Al tijdens hun opleiding worden rechters gewaarschuwd voor cognitieve valkuilen. Om hier blijvend op bedacht te zijn, is continue training en coaching nodig, ook voor ervaren rechters, waarschuwt Baas. Tevens moeten collega’s erop letten dat zij allemaal meedoen aan de besluitvorming en zich niet verschuilen achter het oordeel van een ander. ‘Mensen, en dus ook rechters, hebben vaak de neiging om met de stroom mee te gaan. Uiteindelijk is de rechtspraak het meest gebaat bij beslissers die daar juist tegen in durven gaan, die ook in de raadkamer kritisch zijn en zelfstandig een oordeel durven te vormen en geven.’

Meer informatie? Neem contact op met

Delen