Wie de klassieke Bijbel - dus geen moderne vertaling - openslaat en zoekt naar het woord ‘geluk’, komt vooral andere, vergelijkbare woorden tegen. ‘Dat komt doordat geluk écht een modern woord is, dat in de Bijbel nauwelijks voorkomt’, legt Van der Woude uit. ‘In het Oude Testament gaat het om het woord ‘sjaloom’, dat vrede, gezondheid, recht en gerechtigheid betekent. En in het Nieuwe Testament draait het om ‘redding’: de overtuiging dat het leven en sterven van Jezus ons redding brengen.’
Toch ziet Van der Woude naast het verschil in woordgebruik nog een ander onderscheid. ‘In onze moderne tijd is geluk iets persoonlijks, dat je kunt najagen. Daar is de huidige reclamewereld op ingericht. De Bijbelse visie zegt daarentegen: het gaat niet om je eigen welzijn, maar om dat van de gemeenschap. Je bent gelukkig als je daaraan bijdraagt.’
Van gemeenschap naar individu
Volgens Van der Woude zorgde die visie ervoor dat er in de Bijbelse samenleving veel nadruk op de gemeenschap lag. Ze parafraseert: zonder God vaart niemand wel. ‘In Psalm 146 bijvoorbeeld staat dat de God van Israël zorg draagt voor mensen in de marge: armen, wezen, weduwen, vreemdelingen en gevangenen. Wie in Gods voetsporen treedt en zich inzet voor anderen, is een gelukkig mens.’
Van der Woude stelt dat onze tijd een andere is. Ze wijst op een hedonistische levenshouding, waarin mensen het geluk niet voor de gemeenschap nastreefden maar voor zichzelf. ‘De nadruk daarbij ligt op genieten: lekker eten, op vakantie gaan en mooi wonen.’ Een levenswijze, waarvan Van der Woude vermoedt dat het een reactie op het Christendom vormde, vooral in zijn calvinistische variant. ‘Veel mensen hadden genoeg van de eeuwenlange dominantie van de kerk en het Christendom. Van principes dat bijvoorbeeld naar de bioscoop of uitgaan zondig waren, dat zondag de rustdag was. En dat de mens van nature geneigd is tot het kwade. Ideeën die mensen zich niet langer meer lieten opdringen, ze gingen hun eigen weg.’
Inmiddels merkt Van der Woude dat het hedonisme op zijn retour is. ‘Bij velen groeit het besef dat we aan de grenzen komen van wat leefbaar is. Steeds meer mensen zien bijvoorbeeld in dat vliegvakanties de planeet aantasten, en daarmee ons geluk.’
Bijbel als antwoord
Een veelgehoorde opvatting is echter dat geluk volgens het Christendom pas volgt in het hiernamaals. Van der Woude weerspreekt dat. ‘Dat is een misverstand, want in het Oude Testament gaat het met name over het leven hier en nu: over hoe we nu gelukkig kunnen zijn. En naast een voorstelling in het Nieuwe Testament over een leven na dit leven, klinkt ook de oproep om Jezus na te volgen en hier op aarde zijn voorbeeld voort te zetten. Dat maakt je gelukkig. Meer nog dan dat dit leven een voorbereiding op het hiernamaals is.’
Van der Woude, naast theoloog aan de Radboud Universiteit ook predikant, merkt dat de Bijbelse visie op geluk vandaag de dag nog maar weinig invloed op mensen heeft. ‘En dat is jammer’, bekent ze. ‘Want op de leegheid van deze tijd kan de Bijbel een antwoord bieden. Veel jongeren ervaren bijvoorbeeld leegte door social media, waar alleen mooie plaatjes worden gedeeld. De Bijbel kan inspiratie bieden, om een leven te leiden dat voldoening schenkt en betekenis heeft. Iedereen die vrijwilligerswerk doet of zich om anderen bekommert, weet hoe waardevol dat is. Daarin schuilt veel geluk. Dat liet de Bijbel ons eeuwen geleden al zien.’
Interesse in de Radboud Reflects-cursus ‘Wat is geluk?’, die 18 september 2025 start en waarin Annemarieke van der Woude het college ‘Geluk in het geloof en in het dagelijks leven’ verzorgt? Lees verder…
Foto: Priscilla Du Preez 🇨🇦 via Unsplash