Zo zetten influencers je met gezondheidsadviezen op het verkeerde been

Voor haar onderzoek analyseerde Linders ruim tachtig gezondheidsvideo’s van Nederlandstalige influencers, om meer zicht in hun stijl en argumentatie te krijgen. Wat opviel? ‘Ze schetsen heel vaak eerst een probleem en bieden vervolgens een snelle oplossing, oftewel: een quick fix’, legt Linders uit. ‘Sommige aangeboden oplossingen kunnen schadelijk zijn voor de gezondheid. Denk aan het advies om voor een natuurlijke huid geen zonnebrandcrème meer te gebruiken. Of bijna al je gezondheidsproblemen op te lossen door een carnivoordieet te volgen, terwijl dat voor de meeste mensen juist tot gezondheidsproblemen kan leiden. Daarnaast zijn er adviezen die geen medische gevolgen teweegbrengen, maar enkel bedoeld zijn om geld af te troggelen, zoals de oproep een halsketting te kopen om stralingen op te vangen.’ 

Weerbaarder maken

Volgens Linders zijn er verschillende redenen die het belang van haar onderzoek benadrukken. ‘Je hoort steeds vaker dat mensen met medische klachten eerst het advies van een influencer proberen en pas daarna naar een dokter gaan. Ze stellen dan dus medische zorg uit, met alle mogelijke risico’s van dien. Daarnaast vergroten adviezen van influencers de kans op verkeerde keuzes en ondoordachte aanschaf van producten. Meer inzicht in hun overtuigingsmiddelen en drogredenen zijn nodig om mensen daar weerbaarder voor te maken.’

In haar onderzoek besteedde Linders niet alleen aandacht aan de argumenten die influencers gebruiken, maar ook aan hun omgeving en uiterlijke kenmerken. ‘Want dat zijn eveneens overtuigingsmiddelen’, licht Linders toe. ‘Neem een gespierde, mannelijke influencer, die schaars gekleed vertelt dat je met rauwe zuivelproducten je spierkracht kunt vergroten. Of influencers die in een sportschool bepaalde fitproducten aanprijzen. Zo plaatsen ze zichzelf in de rol van deskundige.’ 

Argumentaties en drogredenen

Om de argumentatie van de influencers te analyseren, richtte Linders zich op drie klassieke overtuigingsmiddelen: logos (logica), ethos (karakter van de spreker) en pathos (emotie). ‘Welke techniek ze gebruiken, hangt af van het onderwerp’, legt Linders uit. ‘Zo spelen influencers bij pijnklachten, die veroorzaakt kunnen worden door hormonale problemen, in op emoties (pathos), door vragen te stellen als: ‘Heb jij ook pijnklachten? Dat kan komen door anticonceptie’. Vervolgens bieden ze hoop met direct een alternatieve oplossing. Bij onderwerpen die verder van de kijker af staan, zoals het gebruik van waterfilters, zetten ze vanaf het begin meer inhoudelijke argumentatie (logos) in, bijvoorbeeld door met allerlei ingewikkeld jargon te claimen dat kraanwater schadelijke stoffen bevat. Hier proberen ze bovendien negatieve emoties als angst en woede (pathos) op te wekken, bijvoorbeeld richting de overheid.’

In hun onderbouwingen gebruiken influencers volgens Linders verschillende drogredenen. ‘Een veelvoorkomende is de overhaaste generalisatie: ‘Het werkte voor mij, dus werkt het voor iedereen’. Ook gebruiken ze vaak een stroman, waarbij ze een overdreven standpunt toeschrijven aan instanties als de overheid, om daar vervolgens tegenin te gaan. Daarnaast doen ze regelmatig een beroep op de natuur, zoals beweren dat de huid prima zonnestraling aankan zonder bescherming. Tot slot komt ook de ‘nadat-doordat’-drogreden vaak voor: iemand voelt zich beter na het drinken van rauwe melk, en concludeert dat dit komt door de melk, terwijl dat ook andere oorzaken kan hebben.’

Linders roept op om op die drogredenen alert te zijn. ‘Ze lijken heel redelijk, iedereen is er in bepaalde mate wel gevoelig voor. Toch is het belangrijk om kritisch naar redenaties te kijken, om te beoordelen of een medisch advies solide onderbouwd is.’ Nu Linders de overtuigingsmiddelen in kaart heeft gebracht, is de volgende stap om te achterhalen hoe ontvangers de medische adviezen van influencers beoordelen. Het uiteindelijke doel van Linders’ onderzoek is het ontwikkelen van een onderwijsmodule voor middelbare scholieren. ‘Zij zijn extra vatbaar voor wat influencers zeggen. Het is belangrijk dat ze leren kritisch te denken en drogredenen te herkennen. Want een logisch klinkend verhaal is niet altijd waar.’

Meer weten over dit onderzoek? Beluister het recente interview met Yvette Linders in het programma Villa VdB van NPO Radio 1

Foto: Humphrey M on Unsplash