Alledaagse moed | Lezing en gesprek met filosoof Paola Verhaert, ethicus Luca Consoli en religiewetenschapper Arjan Sterken

Getuigen bestaat uit het waarnemen van gebeurtenissen en hier een verklaring over afleggen. Maar, getuigen heeft volgens Verhaert ook een relationeel aspect: “Getuigen is ook als een stokje dat je doorgeeft en waarvan je hoopt dat de ander deze aanneemt als aanzet tot actie.” Door dit relationele aspect kunnen we de moed die journalisten tonen niet loszien van onszelf: hun getuigenis is een appèl.

De Palestijnse journalisten waarover Verhaert vertelt leven in uitzonderlijke omstandigheden. Kan je ook moedig zijn in minder heftige situaties? Verhaert denkt van wel: ook in ons alledaagse leven zijn er steeds weer mogelijkheden om moed te tonen. “Moed is geen deugd die toebehoort aan bovenmenselijke, dappere superhelden, maar ligt voor ons allen binnen handbereik,” aldus de filosofe.

Moed als situationele deugd

Na haar voordracht ging Verhaert in gesprek met Radboudwetenschappers Luca Consoli en Arjan Sterken, onder leiding van gespreksleider Liesbeth Jansen. Wat is moed eigenlijk, vroeg Jansen aan filosoof Luca Consoli? Consoli doet onder andere onderzoek naar deugdethiek. In de deugdethiek, die haar oorsprong kent bij Aristoteles, gaat het steeds om twee extremen, en de deugd ligt ergens in het midden. In het geval van moed zijn de extremen lafheid en roekeloosheid. Moed ligt ergens in het midden, maar waar dat “midden” ligt, is afhankelijk van de situatie. Soms ben je moedig als je wegloopt, soms juist als je de confrontatie opzoekt, legde de filosoof uit. En wat moedig is in een bepaalde situatie, is niet voor iedereen hetzelfde. “Een persoon kan voor de één een moedige held zijn, en voor de ander een schurk. Wat voor de één deugdzaam is, kan voor de ander ondeugdzaam zijn. Dat is het ingewikkelde,” aldus Consoli.

Twee modellen van de held

Moed wordt vaak geassocieerd met heldendom. Dat kwam al naar voren in het openingscolumn van Verhaert, en werd ook door Consoli aangehaald. Religiewetenschapper Arjan Sterken doet onderzoek naar mythologie en folklore, en kan vanuit die expertise goed over moedige helden spreken. Volgens Sterken kennen we grofweg twee modellen van helden. Allereerst is er de meer mythologische, klassieke held: iemand die vanaf diens geboorte al een held is en moedige daden verricht. Vaak zijn dit tragische helden. Denk bijvoorbeeld aan Herakles, die als halfgod ter wereld kwam en vele grote heldendaden verrichte met enorme kracht en slimheid. Uiteindelijk vermoordde hij zijn kinderen, omdat hij door alles wat hij meemaakte niet meer goed kon functioneren in het alledaagse leven. Daarnaast is er de moderne held: een heel doorsnee persoon die vaak een beetje sullig overkomt, maar middels moedige daden uitgroeit tot een echte held, schetste Sterken. “Deze gewone held past veel beter bij hoe wij ons eigen leven zien: we beginnen met niets en moeten een weg vinden in een grote, overweldigende wereld,” legde de religiewetenschapper uit. 

Leren moedig te zijn

Word je moedig geboren, of kun je leren moedig te zijn? Sterken ziet dat helden een voorbeeldfunctie kunnen hebben: we kunnen moedig leven van hen afkijken. Dat werkt het beste als onze levensverhalen sterk overeenkomen met die van de held, legde hij uit. Verhaert benadrukte dat moed niet alleen gaat om grote (helden)daden, maar ook in de kleine dingen kan zitten. “Ik denk dat onze definitie van moed opengebroken mag worden,” zei zij. We kunnen allemaal in kleine acties moed tonen. Consoli legde uit dat als moed inderdaad een deugd is, je het zeker kan leren: je wordt niet geboren met moed, je moet het cultiveren. Dat begint met bewustzijn dat je  kunt of misschien zelfs moet ontwikkelen, het besef dat je ergens iets kan doen, ook al is het moeilijk of spannend. Hoe je dat doet, wanneer en in welke omstandigheden, dat is een volgende vraag.

In het gesprek kwamen nog veel andere invalshoeken aan bod. Wat is het verschil tussen moed en roekeloosheid? Kun je alleen moedig zijn als je handelen gepaard gaat met angst? Maar ook de hedendaagse politiek, die waarschijnlijk in het achterhoofd van het publiek aanwezig was op deze avond van de verkiezingsuitslag, kwam aan bod. 

Tijdens het programma kon het publiek kijken naar live tekeningen van illustrator, redacteur en schrijver Sixtine Bérard, gebaseerd op wat er in de voordracht en het gesprek aan bod kwam. 

Het laatste kwartier kon het publiek vragen stellen aan de sprekers. 

Aankondiging

Moed is bewust kiezen voor de weg van de meeste weerstand. Maar waarom zou je dat doen? En wat betekent moed in een wereld waarin problemen vaak zo groot zijn dat onze persoonlijke inzet er nauwelijks toe lijkt te doen? Kom luisteren naar filosoof Paola Verhaert, ethicus Luca Consoli en religiewetenschapper Arjan Sterken over alledaagse moed. Extra: kunstenares Sixtine Brard maakt live-tekeningen bij dit programma. 

Moed: alleen voor helden?

Filosoof Paola Verhaert neemt in haar openingscolumn het werk van journalisten in Gaza als vertrekpunt. Want als iemand moedige daden verricht, zijn zij het wel. Maar betekent dat dat 'moed' alleen toebehoort aan helden, of kan je dit ook begrijpen als een appèl aan ons allemaal om moed te vertonen? 

Moed maakt gelukkig?

In de klassieke filosofie is moed een  deugd die aan de basis staat van veel ideeën over het goede leven. En het uiteindelijke doel van een goed leven is geluk. Maar maakt moed wel gelukkig? En is het in een individualistische samenleving waarin alles lijkt te draaien om ‘als ik maar gelukkig ben’ nog wel mogelijk om moedig te zijn?

Monsters en heiligen

Moedig zijn is niet gemakkelijk. Daarom is het fijn als iets of iemand als voorbeeld kan dienen. Maar waar vinden we voorbeelden in een tijd waarin we de grote verhalen zijn kwijtgeraakt? Religiewetenschapper Arjan Sterken doet onderzoek naar mythen en folklore. Zij geven ons monsters en heiligen – maar de grens tussen die twee is erg vaag. 

Na een korte lezing gaat Paola Verhaert in gesprek met Luca Consoli en Arjan Sterken. Ondertussen kun je kijken naar illustrator Sixtine Bérard die live tekeningen maakt van wat er besproken wordt.  

Over de sprekers

Paola Verhaert is een Brusselse schrijver en onderzoeker. In haar werk probeert ze uit te zoeken hoe rechtvaardigheid er in een digitaliserende wereld uit ziet.

Luca Consoli is als filosoof verbonden aan het Institute for Science in Society van de Radboud Universiteit. Hij doet onderzoek naar deugdethiek en wetenschappelijk wangedrag.

Arjan Sterken is religiewetenschapper aan de Radboud Universiteit. Hij doet onderzoek naar de rol van ambiguïteit binnen mythologie en folkore. 

Sixtine Bérard studeerde Kunstwetenschappen aan de UGent. Naast illustrator is ze ook schrijver en redacteur, en in al haar werk probeert ze de wereld radicaal zachter te maken. 

Dit is een programma van Radboud Reflects en Vlaams Nederlands Huis voor Cultuur en Debat deBuren.