Allemaal veerkrachtig | Lezing en gesprek door psycholoog Karin Roelofs en theoloog Michael Scherer-Rath

Verslag - Allemaal veerkrachting

Door Pam Tönissen | Foto's door Ramon Tjan

Wat is veerkracht en hoe kun je veerkrachtiger worden? Met die vragen heette filosoof Cees Leijenhorst het publiek welkom in het behaaglijke collegezalencomplex. Veerkracht is iets waar we allemaal iets mee ‘moeten’, stelde hij. Maar wat zijn de onderliggende mechanismen van veerkracht eigenlijk? Kun je veerkrachtig worden of kun je het alleen zijn? De twee Radboudwetenschappers die op deze avond centraal stonden, psycholoog Karin Roelofs en theoloog Michael Scherer-Rath, lieten hier op twee heel verschillende manieren hun licht over schijnen.

Agenten met stress

“Veerkracht is een buzzword geworden,” begon Karin Roelofs. Maar wat is het? Het is moeilijk om te onderzoeken, maar wel heel belangrijk. Om te onderstrepen hoe belangrijk, liet ze zien dat 40% van de mensen ooit in het leven voldoet aan de criteria van een psychiatrische aandoening. Stressgerelateerde klachten en angstklachten komen hierbij het meest voor.

Roelofs legde uit dat we lang verkeerd hebben gedacht over wat veerkrachtig maakt: we dachten lang dat mensen die een traumatische ervaring meemaken en hier niet zo heftig op reageren veerkrachtig zijn. Die kunnen blijkbaar goed omgaan met stress. Maar zo werkt veerkracht niet. “We zien juist dat het heel goed is om even flink in de stress te schieten, en daarna te herstellen.” Uit het onderzoek van Roelofs’ afdeling blijkt dat de mensen met een minder sterke korte termijnstressreactie juist meer klachten op de lange termijn ontwikkelen. “We hebben die stress-systemen dus keihard nodig.”

Ter illustratie vertelde Roelofs over het onderzoek naar stress onder politieagenten dat zij en haar collega’s hebben uitgevoerd. “We wilden weten of je kunt voorspellen of iemand klachten gaat ontwikkelen na een traumatische ervaring. Want als je dat weet, kan er eerder hulp worden geboden.” Jonge politieagenten worden tijdens hun opleiding blootgesteld aan tal van potentieel traumatische ervaringen, wat hen een geschikte groep maakt om langer te volgen. De resultaten van het onderzoek waren verrassend. “Een variabele hartslag – die versnelt en dan weer vertraagt – bleek veel beter te zijn dan een hartslag die redelijk stabiel blijft,” legde Roelofs uit. Om te onderzoeken of je mensen kunt trainen om hun hartslagvariabiliteit in orde te houden, ontwikkelden Roelofs en haar team een Virtual Reality Game. In deze game moesten agenten door een VR-ruimte met vijanden lopen. Was hun hartslagvariabiliteit niet op orde, dan werd het donkerder in de ruimte. Hierdoor werden de agenten zich meer bewust van hun stressfysiologie, wat positieve gevolgen had voor hun werk buiten de game. Een bijkomend voordeel was dat het door deze game ook gemakkelijker werd voor de agenten om het gesprek over stress te voeren, wat agenten vaak best moeilijk vinden. “De game is uiteindelijk in het curriculum terechtgekomen. Roelofs besloot haar verhaal door te stellen dat veerkracht leerkracht is: “Je kunt door heel veel bumps in the road leren om op de lange termijn veel beter om te gaan met stress.”

De ervaring van veerkracht

In tegenstelling tot de fysiologische focus van Roelofs, onderzocht Scherer-Rath de betekenis van veerkracht vanuit de fenomenologie: dat wil zeggen, het domein van onze subjectieve ervaring. Hiermee bevestigde hij dat we vooral naar persoonlijke factoren moeten kijken, zoals wat betekenisvol, significant en van waarde is voor iemand. Daartoe presenteerde Scherer-Rath een antropologie die het belang van veerkracht kan verklaren. Wat veerkrachtig is, hangt immers ook af van wie de mens is. Scherer-Rath presenteerde een drievoudig beeld van de mens: “de mens leeft”, “leeft ervaringen” en daarmee “leeft zijn leven”. Maar over de ervaringen die we leven, hebben we lang niet altijd controle. Met andere woorden, onze levens zijn radicaal ‘contingent’; dingen die in ons leven gebeuren, hadden anders kunnen zijn.

Deze ervaring van contingentie is voor ons fundamenteel, benadrukte Scherer-Rath, omdat het de eindigheid van ons leven aangeeft en ons daarmee laat zien dat we niet alles in de hand hebben. Niettemin zijn we vrij om te reflecteren op wat er met ons gebeurt, en dit is waar veerkracht weer om de hoek komt kijken. Scherer-Rath legde uit dat veerkracht ons vermogen is om een “narratieve reconstructie van onze ervaringen met contingentie” te vormen. Met andere woorden: veerkrachtig zijn betekent tegenslagen en teleurstellingen integreren in je persoonlijke levensverhalen, en laten rijmen met je levensdoelen en overtuigingen. “Het zijn deze ervaringen van contingentie die ons in staat stellen op een andere manier na te denken over ons leven en de waarden die ons dierbaar zijn.”

Tijdelijk parkeren

Tijdens het gespreksgedeelte van de avond benoemde filosoof Cees Leijenhorst een mooie overeenkomst. In Roelofs’ onderzoek komt naar voren dat de agenten met een heftige stressreactie juist minder lange termijnklachten ontwikkelen. Op zijn beurt vertelde Scherer-Rath dat het integreren en accepteren van pijnlijke ervaringen veerkrachtig maakt. Scherer-Rath beaamt dat hier een overeenkomst zit: juist de mensen die heel diepe dalen beleven, ervaren vaak juist dat hun leven een hele nieuwe betekenis krijgt. Als je dit negeert en aan je voorbij laat gaan, is de kans groot dat het je opnieuw verrast. Dan blijven de onbegrijpelijke ervaringen onbegrijpelijk. Roelofs voegt hieraan toe dat de timing vaak enorm uitmaakt. Als mensen een acuut trauma meemaken en onmiddellijk op zoek gaan naar betekenis, dan is de kans op ernstige klachten soms juist groter. Vermijding op korte termijn kan ook een heel belangrijk beschermingsmechanisme zijn. Veerkracht kan er ook in zitten dat je ervoor kiest om eerst weer rust te vinden en te herstellen van een heftige ervaring. Je mag het best even parkeren, zolang je er later maar wel weer op terugkomt om het te integreren.

Aankondiging

Woensdag 29 november 2023

Veerkracht is het nieuwe toverwoord. Mensen die veerkrachtig zijn, kunnen beter omgaan met stress en tegenslag. Ze worden er misschien zelfs sterker van. En dus liggen de boekhandels vol  handboeken die je vertellen hoe je veerkrachtiger kunt worden, en zijn er op internet talloze vragenlijsten om uit te zoeken hoe veerkrachtig je al bent. Luister naar psycholoog Karin Roelofs en theoloog Michael Scherer-Rath die vertellen over veerkracht, het herstelvermogen van mensen en het besef dat ellende bij het leven hoort. 

Van kwetsbaarheid naar veerkracht

Psycholoog Karin Roelofs is een expert op het gebied van stress. Ze onderzoekt de mechanismen die bepalen hoe mensen omgaan met stress. Hoe maken mensen beslissingen als ze last hebben van stress? Hoe reguleren mensen hun emoties en wat helpt als ze hierbij als ze problemen ondervinden? Welke rol speelt veerkracht daarbij? Karin Roelofs vindt het belangrijk dat we niet alleen maar kijken naar kwetsbaarheid en lijden, maar vooral ook naar de veerkracht en het herstelvermogen van mensen. 

Overeind blijven in de storm

Ieder mens komt problemen tegen op zijn levensweg. Hoe ga je daarmee om? Volgens theoloog  Michael Scherer-Rath kent onze maatschappij twee dominante manieren: oplossen of je kop in het zand steken. Maar veerkracht gaat niet om oplossingen, zegt hij. Het is juist gegrond in het besef dat ellende bij het leven hoort. Wanneer je weet wat je diepste waarden zijn, is het gemakkelijker om overeind te blijven in de stormen van het leven. 

Wat is veerkracht precies? Kun je het leren, of is het een aangeboren eigenschap? En wat kunnen we leren van de manier waarop mensen zingeven aan stressvolle ervaringen of hun laatste levensfase? Na twee korte lezingen gaan beide sprekers met elkaar in gesprek onder leiding van filosoof Cees Leijenhorst. Kom en stel ook je eigen vragen!

Over de sprekers

Karin Roelofs is psycholoog en verbonden aan het Donders Instituut. Ze is een expert op het gebied van stress en stress-gedrag. Haar onderzoek wordt o.a. ingezet voor het begeleiden van mensen met stressvolle beroepen. Zo coördineert ze onderzoeken naar veerkracht bij politieagenten. 

Michael Scherer-Rath is empirisch religiewetenschapper en pastoraaltheoloog aan de Radboud Universiteit. Hij doet onderzoek naar hoe mensen omgaan met de wetenschap dat dingen ook anders hadden kunnen zijn. Hoe kan de ervaring van vastlopen een startpunt van nieuwe mogelijkheden zijn? 

Dit is een programma van Radboud Reflects en het Donders Instituut.