Barbie en de mannenwereld | Lezing en gesprek met genderhistoricus Marloes Hülsken en politicoloog en genderonderzoeker Nik Linders

Voor het enthousiaste publiek spraken historicus Marloes Hülsken en politicoloog Nik Linders over de Barbiefilm. Hülsken duidde de film als een soort grondmonster waarin de sedimenten van verschillende feministische golven zaten. Nik Linders, onderzoeker van mannelijkheidsidealen in radicaal rechtse partijen, bekeek de film vanuit een masculien perspectief. Wat is de rol van mannen in Barbieland, de wereld van Barbie in de film? En hoe kijken conservatieve mannen naar de film?

Genderstereotype speelgoed

Genderhistoricus Marloes Hülsken begon met haar eigen Barbies. Inmiddels zijn ze tussen de dertig en veertig jaar oud. Hun haar glanst niet meer, hun jurken zijn stoffig, maar de Barbiejeep rijdt nog prima. Hülsken moest er destijds om bedelen bij haar moeder. Die laatste was geen voorstander van genderstereotype speelgoed. Als echte feministe had de moeder niks met de pop met wespentaille en grote borsten. Die borsten zijn pas in de jaren ’90 verkleind.

Barbie is een paradoxale pop, zo legde Hülsken uit. De introductie was een breuk in hoe kinderen met poppen speelden. Anders dan de babypoppen die tot dan toe op de markt waren, werd Barbie een onafhankelijke middenklasse vrouw met allerlei beroepen, van astronaut tot president. Ze kon alles worden. Tegelijkertijd speelden – en spelen – meisjes met de poppen in een huiselijke setting. En wat voor’n stoere beroepen Barbie ook uitvoerde, ze zag er altijd beeldschoon uit. Die paradox verklaart wellicht haar succes. ‘Barbie is meer dan een pop,’ concludeerde Hülsken, ‘ze is een cultureel icoon.’

Feministische golven

Kan feminisme ook roze en plastic zijn? Beter nog: is Barbie een feministe? Om die vragen te beantwoorden, moeten we eerst weten waar we het over hebben. ‘Feminisme,’ definieerde Hülsken, ‘is een verzamelnaam voor bewegingen die machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen bekritiseren.’ En zoals alle verzamelnamen, is feminisme niet één vastomlijnd fenomeen.

Volgens de historicus kan je grofweg drie golven onderscheiden. De eerste (1870-1920) draaide om gelijke rechten, de tweede golf (1965-1985) bekritiseerden de verstikkende verwachtingen die de maatschappij vrouwen oplegde. De denkers van de derde golf (vanaf de jaren ’90), ten slotte, gingen nog een stap verder. Je was nooit alleen vrouw, maar ook je klasse en je huidskleur. En die categorieën samen vormden je ervaring als vrouw. Beter nog, vrouw-zijn werd, in het denken van Judith Butler, een performance: je bent niet je gender, maar je voert je gender uit.

Naast de drie golven, stelde Hülsken dat er vanaf de jaren negentig nog een andere beweging opkomen: post-feminisme. Tevreden met de behaalde resultaten en de gelijke rechten is er een groep vrouwen die niet meer de barricades op hoeft. Beter nog: ze omarmen hun vrouwelijkheid als een wapen. ‘Deze groep jonge vrouwen,’ analyseerde Hülsken, ‘gaat voor hypervrouwelijk, sexy en individualistisch. Voor hen is lipstick een feministisch statement.’

Hülsken ziet de verschillende golven en bewegingen terug in de Barbiefilm. Enerzijds is het conflict tussen matriarchaal Barbieland en patriarchaat Kendom een klassieke ‘strijd tussen de seksen’ – een motief dat Hülsken in de tweede feministische golf terugzag. In de etnische diversiteit in Barbieland ziet Hüslken ook wat van de derde golf – ook al wordt nergens in de film iets gezegd over racisme. Tegelijkertijd is Barbie ook postfeministisch: ze is hypervrouwelijk.

I am Kenough

‘Ken lijkt de hoofdrol van Barbie te stelen,’ zag politicoloog Nik Linders. In de Barbiefilm heeft Ken misschien wel een interessantere verhaallijn dan Barbie. In Linders’ lezing keek hij naar de film vanuit het perspectief van de mannen, zowel dansende plastieken uit de film als boze echten op het internet.

Waarom moest Ken met Barbie naar de echte wereld? Niet omdat hij haar moest  beschermen, ook al maakt hij zichzelf dat wijs. In Barbieland bestaat Ken alleen als Barbie hem aandacht geeft, analyseerde Nik. ‘Als Barbie weg is uit Barbieland, dan heeft Ken geen bestaansrecht meer. Hij moet wel mee met Barbie.’ Als hij dan eenmaal in de echte wereld is aanbeland, ontdekt Ken het patriarchaat. In het hedendaagse Amerika worden mannen wel gewaardeerd. Daar zijn ze de baas. Dat moet Ken ook in Barbieland introduceren. En zo wordt Barbieland omgetoverd tot het Kendom.

Het Kendom is niet, zoals de film suggereert, een omkering van Barbieland. Volgens Linders gaat Kendom veel verder dan Barbieland ooit ging. Het ergste wat de Kens overkwam in Barbieland, was dat ze genegeerd werden. In het Kendom, daarentegen, worden de Barbies ‘tot slaaf gemaakt’, betoogde Linders. Barbies dienen de Kens. Daarmee is het Kendom veel erger voor Barbies dan Barbieland ooit was voor Kens.

Niet alle mannen in Barbieland zijn zo machtswellustig. Geïnspireerd door de verschillende ‘mannelijkheden’ van sociologe Raewyn Connell ziet Linders dat er ook een paar mannen zijn die de kant van de vrouw kiezen: een paar Kens en de obscure pop Allan. De laatste is het pispaaltje van de Kens, maar ontpopt zich tot een stoere rebel. De boodschap: je kan een man én een feminist zijn.

Toch is ook de hoofdrol-Ken niet tevreden in zijn Kendom. Diep van binnen wil hij nog steeds erkenning van Barbie. Daarnaast vindt hij het maar lastig om de baas te zijn. Als Barbie het matriarchaat hersteld is hij dan ook opgelucht: het was helemaal niet leuk om alles te moeten besturen.

Barbage en The Longhouse

Je zou zeggen dat conservatieve mannen een hekel aan de film Barbie moeten hebben met die progressieve boodschappen. En deels klopt dat ook, zo zag Linders op sociale media. Een deel van de conservatieve kijkers verklaarden de film tot ‘barbage’. Ben Shapiro stak een Barbie in de fik. Maar gek genoeg vond Linders in de mannosphere op sociale media ook verrassend positieve recensies.

Deze contraire kijkers beschouwden Ken als de held van het verhaal. Ze beschouwen Barbieland en de huidige, Westerse samenlevingen als The Longhouse: een cultuur waarin vrouwen de baas zijn en de samenleving te feminiene normen en waarden heeft. In die lezing, zo zag Linders, is Ken een soort Prometheus die het vuur van de mannenheerschappij meenam naar Longhouse Barbieland. Ken bevrijdde de mannen.

Bovenal gespreksstarter

Is Barbie nu een goede of een slechte film? Zowel Hülsken als Linders hebben gemengde gevoelens bij de film. Het is bovenal een anderhalf-uur-durende commercial voor Mattels speelgoed. ‘Ze willen Barbies verkopen,’ stelde Linders, ‘en misschien nu ook Kens.’ In hun lezingen en in het interview achteraf plukken de sprekers aan rare en problematische scènes. Maar toch, écht slecht vinden ze de film ook weer niet.

De film ‘is van alles wat, van alles niets’, constateerde Hülsken. ‘Mensen kunnen erin zien waar ze bang voor zijn,’ vulde Linders aan. ‘Ze projecteren er hun eigen boodschap op.’ De Barbiefilm is, zo concludeerden de sprekers, bovenal een gespreksstarter.

Aankondiging

Iedereen kent Barbie. En of je nu fan bent of een enorme hekel hebt aan de hoogblonde pop met grote borsten en slanke taille, je hebt de film erover gezien of er in ieder geval van gehoord. In het zuurstokroze Barbieland zijn vrouwen de baas en hangen mannen doelloos rond op het strand. De feministische utopie. Toch? Kom luisteren naar historicus Marloes Hülsken en politicoloog Nik Linders over wat Barbie ons vertelt over ons perspectief op feminisme, over man-vrouw relaties en over mannelijkheid.

Zuurstokroze bioscoophit

Barbie was de bioscoophit van afgelopen zomer. De film kleurde bioscoopzalen roze, pushte de verkoopcijfers van Mattel en oogstte veel lof van filmrecensenten. Tegelijkertijd waren er ook felle kritieken. De film Barbie, zo stelden critici, was een progressieve schaamlap voor een foute speelgoedverkoper. Of de film het nou goed of fout doet, Barbie doet iets met feministische thema’s en ideeën. En daarover raken we, maanden later, niet uitgepraat.

I am Kenough

Barbie draait niet alleen om sterke vrouwen. Juist Ken, Barbies plastieken partner, vervult ook een grote rol. Als hij, samen met Barbie, naar de echte wereld gaat, ontdekt hij een universum waar de man heerst over de vrouw. Dat wil hij ook wel. Totdat hij ontdekt dat een patriarchaat – de mannenheerschappij – ook niet zaligmakend is. Wat zegt de film Barbie over hedendaagse man-vrouwverhoudingen? Bestaat er roze feminisme? En wat kunnen mannen leren van Ken?

Kom en luister naar genderhistoricus Marloes Hülsken en politicoloog en genderonderzoeker Nik Linders. Stel ook je eigen vragen!

Over de sprekers

Marloes Hülsken is universitair docent Gendergeschiedenis aan de Radboud Universiteit. Ze is bijzonder geïnteresseerd in vragen rond diversiteit en inclusief (geschiedenis)onderwijs. 

Nik Linders is politicoloog. Hij doet onderzoek naar de betekenis van mannelijkheid in radicaalrechts denken.

Dit is een programma van Radboud Reflects en Radboud Diversity, Equity and Inclusion Office