De impact van slavernij op de voormalige Nederlandse Antillen | Lezing en gesprek door antropoloog Rose Mary Allen en religiewetenschapper Justine Bakker

Allen trok haar conclusies op basis van interviews die zijn afgenomen met tot slaafgemaakten en hun nazaten. Daarmee bouwde ze voort op bestaand onderzoek en vulde dat aan. Allen toont daarmee aan dat het oude beeld van de tot slaafgemaakten als passief en in hun situatie berustend, niet klopt. Integendeel: verhalen, liederen, mythen en sprookjes waren juist een belangrijke vorm van verzet tegen de koloniale onderdrukker.             

De agency van tot slaafgemaakten

Mondelinge overleveringen waren essentieel om de ervaring van het verleden van tot slaafgemaakten door te geven van generatie op generatie. Deze verhalen bevatten kennis over levenservaring, cultuur en identiteit. Allen benadrukte daarbij dat het belangrijk is om te vermelden dat de mondelinge traditie niet uniek Afrikaans was, maar het in de context van slavernij wel cruciaal was omdat vele tot slaafgemaakten niet konden lezen of schrijven. De mondelinge overleveringen kunnen we daardoor zien als de ‘archieven’ van tot slaafgemaakten. 

Het ging volgens Allen niet alleen om het verzamelen van historische feiten, maar ook het onderzoek naar de agency van tot slaafgemaakten. Hoe konden ze binnen het systeem van slavernij toch hun menselijkheid en waardigheid weten te behouden. En hoe hebben ze hun eigen culturele (en andere) processen voortgezet en ontwikkeld? Er was publiek verzet, maar ook verborgen verzet, binnen de privésfeer. Belangrijk is daarbij om stil te staan bij taal. Het gebruik van de tong was een vorm van verzet, zo vertelde Allen. 

Mondelinge overleveringen

Het domein van de mondelinge tradities en uitingen omvat een enorm scala aan gesproken vormen, waaronder o.a. verhalen, gebeden, gezangen en kinderrijmpjes. Mondelinge tradities en uitingen dienen om kennis, culturele en sociale waarden en collectief geheugen door te geven. 

Allen lichtte een lied toe dat gaat over de vlucht terug naar Afrika. Het was een werklied van tot slaaf gemaakten. Door te zingen over hun werkervaring konden tot slaaf gemaakten hun gevoelens van frustratie en pijn uiten en tevens verbondenheid en gemeenschap creëren. 

Waarom zijn de mondelinge overleveringen van belang? Volgens Rose Mary Allen bieden ze allereerst een ander perspectief op het slavernijverleden dan de koloniale bronnen. Het biedt een inclusieve benadering van geschiedschrijving, waarin stemmen naar voren komen die anders genegeerd zouden worden. Dat draagt bij aan het creëren van een completer beeld van het Nederlandse slavernijverleden. Ook kunnen deze verhalen mede dienen als een krachtig instrument voor het aanpakken van sociale onrechtvaardigheid en het bevorderen van maatschappelijke veranderingen in het heden. 

In gesprek met Justine Bakker

Religiewetenschapper Justine Bakker vertelde tijdens het gesprek over welke rol de doorwerking van het slavernijverleden speelt in haar onderzoek. Bakker vertelde dat ze onderzoek heeft gedaan naar representaties van de ‘Middle Passage’, de overtocht van Afrika naar Amerika. Historici werken hieraan door rapporten en logboeken van kapiteins te bestuderen. Maar artiesten onderzoeken dit verleden ook. Het lukt deze artiesten vaak niet om de verschrikkingen in taal te vatten, waardoor ze experimenteren met andere kunstvormen. Er zijn verschillende (kunst)vormen waarmee je kan reflecteren op het slavernijverleden, aldus Justine Bakker.                                

Bakker vroeg aan Rose Mary Allen hoe ze omgaat met bronnen. Hoe leest ze die? Daarop antwoorde Allen dat het belangrijk is om goed op te letten wat er wordt vermeld, maar ook wat er wordt weggelaten. Mensen zijn geregeld stil tijdens een interview bij gevoelige onderwerpen. Allen benadrukte dat het belangrijk is om na te gaan wanneer die stiltes vallen, want die zeggen iets over gevoelens. Als je als onderzoeker vragen stelt, zo vertelde Allen, moet je wel goed beseffen dat je dingen naar boven haalt. Wat doe je daar mee en hoe vang je de mensen vervolgens op? Bepaalde emoties blijven namelijk lang doorsluimeren. Pas als we er publiekelijk over gaan praten voelen mensen zich erkend in hun ervaring en gevoelens en kunnen er stappen gezet worden naar herstel. 

Aankondiging

Verhalen, rituelen en liederen spelen in de identiteit van voormalig tot slaaf gemaakten en hun nakomelingen een belangrijke rol. Ze vertellen ons hoe het verleden door de ogen van deze onderdrukte groep is ervaren. En dienen als middel om de eigen identiteit en cultuur te onderstrepen. Want het slavernijverleden ligt niet alleen achter ons, maar werkt door in het heden. Kom luisteren naar antropoloog en Thinker in Residence Rose Mary Allen over de impact van slavernij op de culturele identiteit van de voormalige Nederlandse Antillen. 

Orale geschiedenis

Hoe kunnen we ons koloniale verleden beter begrijpen en er mee in het reine komen? Rose Mary Allen stelt dat een meerstemmig perspectief op het Nederlandse slavernijverleden nodig is om ons te verhouden tot het koloniale verleden en reparatie te bewerkstelligen. Mondelinge geschiedenis neemt hierbij een belangrijke rol in. Veel culturele en historische verhalen zijn van generatie op generatie mondeling doorgegeven. Deze verhalen zijn belangrijk om na te kunnen denken over onderdrukking en culturele ontworteling. 

Rose Mary Allen bestudeert de mondelinge herinneringscultuur van nazaten van tot slaaf gemaakten in de voormalige Nederlandse Antillen. Na haar lezing gaat ze in gesprek met religiewetenschapper Justine Bakker over het belang en de waarde van mondelinge herinneringsculturen. Filosoof Katrine Smiet is de gespreksleider. Kom en stel ook je eigen vragen.

Over de sprekers

Rose Mary Allen is cultureel antropoloog verbonden aan de Universiteit van Curaçao. Daar is ze buitengewoon hoogleraar Cultuur, gemeenschap en geschiedenis. In april 2024 is zij de eerste Thinker in Residence aan de Faculteit Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen aan de Radboud Universiteit. Ze is tevens alumna aan dezelfde universiteit. 

Justine Bakker is religiewetenschapper aan de Radboud Universiteit. Haar onderzoek richt zich op het kruispunt tussen ras en religie. Zo deed ze onderzoek naar esoterische vormen van religie in de Afrikaanse diaspora.