De kracht en macht van verhalen | Lezingen en gesprek met communicatiewetenschapper Kobie van Krieken en literatuurwetenschapper Dennis Kersten

Verhalen als bouwstenen van de werkelijkheid

Dennis Kersten opende de avond met een bespreking van Biography of X van Catherine Lacey – een boek dat niet alleen een verhaal vertelt, maar tegelijkertijd een verhaal is óver het vertellen van verhalen. De hoofdpersoon is een collage van twintigste-eeuwse kunstenaars, die door middel van citaten, dagboekfragmenten en beschrijvingen tot leven wordt gewekt. “Het maakt dat ze als personage echt tot leven komt,” stelde Kersten. Maar hij ging verder dan literaire analyse. Verhalen kunnen bestaande structuren steeds blijven bevestigen, of ze kunnen juist nieuwe ideeën planten in het hoofd van de lezer. Verhalen hebben macht, ze zijn nooit neutraal. Kersten verwijst naar socioloog Ken Plummer die omschreef dat verhalen een narrative power hebben: het vermogen van verhalen om sociale realiteiten te construeren, te versterken of te ondermijnen. De vraag “wie vertelt het verhaal?” is daarom fundamenteel. Want wie het verhaal vertelt, bezit ook de macht om te bepalen wie gehoord wordt en wie niet. 

Storytelling of storyselling?

Deze reflectie op macht werd scherper toen Kersten filosoof Byung-Chul Han aanhaalde, die stelt dat storytelling steeds vaker verwordt tot storyselling: verhalen als verkoopmiddel, marketingtool, instrument voor beïnvloeding. In plaats van betekenis en verbinding, draait het in veel hedendaagse contexten om consumptie. Mensen worden volgens Han niet meer gezien als burgers of luisteraars, maar als een groepen consumenten die door middel van zorgvuldig geconstrueerde verhalen moeten worden overtuigd. Deze commercialisering van verhalen leidt volgens Han tot een crisis of narrative: verhalen worden oppervlakkiger, instrumenteler en verliezen hun vermogen tot verdieping en reflectie.

Verhalen die aanzetten tot actie

Kobie van Krieken bracht het perspectief vanuit de communicatiewetenschappen. Verhalen zijn overal: in campagnes, gezondheidsvoorlichting, reclame. Ze gaf vertelde over het voorbeeld van Franck, een jongen met een handicap. Door zijn persoonlijke verhaal te delen in een fondsenwervingscampagne, werden mensen sneller aangezet tot doneren. De campagne was succesvol – niet ondanks, maar juist dankzij de subjectieve, persoonlijke aard van het verhaal. “Help kinderen zoals Franck – doneer,” luidde de oproep. Deze concrete vorm van storytelling werkt vaak beter dan abstracte cijfers of statistieken. Hierin schuilt een paradox: hoe specifieker het verhaal, hoe groter de impact op het publiek.

Volgens Van Krieken komt dit door twee psychologische processen: transportatie en identificatie. Transportatie betekent dat de luisteraar volledig wordt meegenomen in de wereld van het verhaal. Hierdoor neemt de ontvankelijkheid toe en verdwijnen tegenargumenten naar de achtergrond. Identificatie verwijst naar het vermogen om zich te verplaatsen in een personage, vooral wanneer het verhaal in de ik-vorm is geschreven. Deze identificatie wekt empathie op en verbindt de luisteraar met het vertelde. Onderzoek toont aan dat dit ook daadwerkelijk het empathisch vermogen van mensen kanunnen vergroten. 

Wat maakt iets tot een verhaal?

Tijdens het gesprek tussen de sprekers werd de fundamentele vraag gesteld: wat maakt iets tot een verhaal? Volgens de communicatiewetenschappen draait het om een opeenvolging van gebeurtenissen die zich losmaken van het hier en nu. De literatuurwetenschap is het daar niet mee eens: ook wat nu gebeurt, kan ook een verhaal zijn. 

Elke vertelling is een interpretatie: een selectie van gebeurtenissen, vanuit een bepaald perspectief. Cultuur speelt hierbij een grote rol. In westerse samenlevingen ligt de nadruk vaak op het individu: de eenling die obstakels overwint, de underdog die slaagt. Zulke narratieven kunnen motiveren, maar ook beperkend zijn – wie niet in het dominante script past, riskeert om onzichtbaar te blijven.

Verhalen maken ons menselijk

Deze avond liet zien dat verhalen veel meer zijn dan een manier om informatie over te dragen. Ze vormen onze blik op de wereld en beïnvloeden ons gedrag. Verhalen zijn een natuurlijke manier om informatie over te dragen, omdat ze aansluiten bij hoe ons brein werkt. Ze geven context, roepen emoties op en maken abstracte ideeën begrijpelijk en memorabel. Zo worden feiten geen losse gegevens, maar betekenisvolle verhalen.

Aankondiging

Wat maakt een verhaal een krachtig en zelfs machtig middel om invloed uit te oefenen? Iedereen houdt van een goed verhaal. Of het nu gaat om een roman, een film of politiek betoog: van de spanning, ontroering en inspiratie van een goed verhaal kun je geen genoeg krijgen. Maar wanneer is een verhaal het juiste middel om bijvoorbeeld gedrag te veranderen? Welke macht heeft een goed verhaal? Kom luisteren naar communicatiewetenschapper Kobie van Krieken en literatuurwetenschapper Dennis Kersen en denk verder over de impact van verhalen op jezelf en op de samenleving. 

Onderdompelen in een nieuwe wereld

Verhalen dompelen ons tijdelijk onder in een andere wereld. Opeens kunnen we ons verplaatsen in de ervaringen, gedachten en gevoelens van mensen die we nooit zullen ontmoeten, in een situatie waarin we nooit zullen verkeren. We kunnen ons plotseling voorstellen hoe het moet zijn om als enige de ondergang van de aarde te overleven, of leven mee met het liefdesleven van een middeleeuwse prinses. Communicatiewetenschapper Kobie van Krieken legt uit hoe onze betrokkenheid bij verhalen en personages verklaart waarom verhalen een sterke invloed uitoefenen op onze meningen en ons gedrag. Sterker nog, ze stelt dat het lezen van verhalen ons in staat stelt om de gedachten van anderen in de échte wereld te lezen. 

De macht uitdagen

Literatuurwetenschapper Dennis Kersten stelt dat verhalen niet alleen macht hebben, maar ook macht kunnen tegengaan. Aan de ene kant kunnen ze bijvoorbeeld traditionele man-vrouwverhoudingen bevestigen en stereotypen in de hand werken. Maar door een verhaal over liefde te horen vanuit het perspectief van een transgender persoon, kan het gangbare beeld van relaties juist worden doorbroken. Niet alleen het perspectief is belangrijk, ook de opbouw en de schrijfstijl spelen een cruciale rol bij hoeveel impact een verhaal heeft. 

Na hun lezingen gaan Kobie van Krieken en Dennis Kersten met elkaar in gesprek over de kracht en macht van verhalen. Maakt het uit hoe ‘waar’ een verhaal is? En hoe kun je van je eigen leven een verhaal maken waar je iets aan hebt?  Stel ook je eigen vragen. 

Over de sprekers

Kobie van Krieken is communicatiewetenschapper aan de Radboud Universiteit. Ze doet onderzoek naar de relatie tussen de vorm, verwerking en effecten van verhalen in diverse communicatieve contexten. Daarnaast gaf ze, samen met Dennis Kersten, een masterclass over storytelling.

Dennis Kersten is literatuurwetenschapper aan de Radboud Universiteit. Hij is gespecialiseerd in Britse fictie en biografieën, en geeft college over narrative power bij de specialisatie Literatuur en Samenleving. Daarnaast gaf hij, samen met Kobie van Krieken, een masterclass over storytelling.