De vakbond: ouderwets of essentieel? | Actualiteitencollege door politicoloog Alex Lehr en vakbondvertegenwoordiger Marijtje Jongsma

Jongsma legde uit dat de kosten voor onderhandelingen volledig door de vakbondsleden worden gedragen, terwijl alle werknemers in een sector profiteren van de collectieve arbeidsovereenkomst (CAO). “Dat maakt het voor veel mensen verleidelijk om geen lid te worden; ze krijgen immers dezelfde voordelen zonder lidmaatschapskosten te betalen,” aldus Jongsma. Ze wees erop dat dit niet alleen een moreel vraagstuk is, maar ook een structureel probleem voor de vakbond zelf.

Lehr voegde hieraan toe dat dit probleem niet eenvoudig op te lossen is. “Vakbonden zouden selectieve voordelen kunnen aanbieden die exclusief beschikbaar zijn voor leden, zoals juridische bijstand of snellere loonsverhogingen, maar dat is een lastige balans,” aldus Lehr. “Dit zou kunnen leiden tot verdeeldheid binnen de werknemersgroep, en vakbonden hebben juist baat bij eenheid.”

Jongeren en vakbonden

Een belangrijk deel van de discussie draaide om de kloof tussen vakbonden en jongeren. Opvallend is dat jongeren, die vaak voorop lopen in protesten en activistische bewegingen, zich minder geneigd voelen om zich bij vakbonden aan te sluiten. Dit roept vragen op, zeker nu veel jongeren strijden tegen economische ongelijkheid en onzekere arbeidsvoorwaarden, kwesties die vakbonden traditioneel hebben bestreden.

Lehr lichtte toe dat dit vermoedelijk deels komt doordat jongeren vaak werkzaam zijn in flexibele of tijdelijke functies, waarin de rol van de vakbond minder duidelijk is
Jongsma benadrukte dat er ook een probleem is van educatie en cultuur: “Veel jongeren weten simpelweg niet wat een vakbond voor hen kan betekenen. Er is een gebrek aan kennis over de voordelen van vakbonden en de rol die ze kunnen spelen in het verbeteren van arbeidsomstandigheden.” Ze wees ook op een imagoprobleem: vakbonden worden vaak gezien als ouderwets en bureaucratisch, wat hen minder aantrekkelijk maakt voor jonge werkenden. “Er ligt een grote taak voor vakbonden om hun relevantie duidelijk te maken, vooral voor nieuwe generaties.”

Stakingsrecht

Staken is vaak het meest zichtbare machtsmiddel van de vakbond, maar hoe effectief is het eigenlijk in de huidige tijd? Lehr betoogde dat het stakingsrecht nog steeds een krachtig middel is, maar niet altijd leidt tot de gewenste resultaten. “Staken is het ultieme machtsmiddel, omdat je de werkgever economisch pijn doet. Toch is het moeilijk te meten hoe effectief een staking precies is. We weten immers niet wat er zou zijn gebeurd als er niet was gestaakt,” aldus Lehr.
Jongsma voegde hieraan toe dat het stakingsrecht meer is dan alleen een middel om druk uit te oefenen; het is ook een formeel recht dat werknemers beschermt. 

De toekomst van de vakbond: koerswijziging noodzakelijk?

Het Actualiteitencollege eindigde met een vooruitblik op de toekomst van vakbonden. Zal de daling in ledenaantal doorzetten of kan er een heropleving plaatsvinden? Zowel Lehr als Jongsma waren voorzichtig optimistisch, maar benadrukten dat er veranderingen nodig zijn om vakbonden relevant te houden.

Lehr stelde dat vakbonden fundamenteel blijven voor de bescherming van werknemersrechten, maar dat er een “drastische koerswijziging” nodig is om nieuwe generaties aan te trekken. Zonder een verandering in strategie zullen vakbonden verder leeglopen, en dat maakt hen kwetsbaarder in de onderhandelingen met werkgevers, waarschuwde hij. Jongsma was het daarmee eens, maar benadrukte dat er hoop is: De meerwaarde van het bestaan van vakbonden overstijgt dat van alleen de werknemers en leden, het dient in die zin een breder maatschappelijk belang. Het is aan de vakbonden om deze relevantie duidelijk te maken, vooral aan jongeren en flexwerkers.

Conclusie

De vakbond: ouderwets of essentieel? Het antwoord ligt ergens in het midden. Hoewel het ledental blijft dalen en vakbonden moeite hebben om jongeren en flexwerkers te bereiken, blijft hun rol in het beschermen van werknemersrechten cruciaal. De uitdaging ligt vooral in het aantrekken van jongere generaties en flexwerkers. Vakbonden zullen hun strategie moeten herzien, anders dreigen ze hun machtspositie verder te verliezen. Toch blijft de essentie van hun werk – het opkomen voor collectieve belangen en het beschermen van arbeidsrechten – onveranderd relevant in een tijd van toenemende economische ongelijkheid.

Aankondiging

Stakingen in het OV en wéér een wedstrijd van Ajax afgelast; vakbonden strijden voor betere arbeidsvoorwaarden. Toch lopen de vakbonden leeg: het aantal leden is historisch laag. 
Hoe kan het dat jongeren, die vaak voorop lopen in allerlei protestbewegingen zich niet thuis voelen bij vakbonden? Vakbonden bieden juist een plek waar collectieve actie tegen ongelijkheid en uitbuiting kan plaatsvinden. Is de vakbond niet meer van deze tijd, of juist belangrijker dan ooit in de strijd voor werknemersrechten? Kom luisteren naar politicoloog Alex Lehr en vakbond-vertegenwoordiger Marijtje Jongsma.

Beter salaris in het geding?

Vakbonden vertegenwoordigen werknemers, maar hun ledental daalt gestaag. Daardoor staan ze voor een dilemma: wie moeten ze nu precies vertegenwoordigen? Alleen de leden, of ook de werknemers die geen lid zijn? Vindt deze groep vertegenwoordiging overbodig, of voelen ze zich juist niet gehoord? En wat betekent deze daling voor de onderhandelingspositie van de vakbonden? Komt de strijd voor betere arbeidsvoorwaarden in het geding, zoals hoger salaris en stabielere contracten?

Activisme en Staking 

De afname van vakbondsleden heeft serieuze gevolgen. Een kleinere vakbond betekent minder onderhandelingskracht, wat de positie van werknemers verzwakt. Hoe komt het dat jongeren, die vaak voorop lopen in protestbewegingen, zich niet thuis voelen bij vakbonden? 
Desondanks blijven vakbonden opvallend aanwezig. Voetbalwedstrijden worden stilgelegd door politieacties voor vroegpensioen, en het OV-personeel staakt eveneens. Hoe effectief is staken vandaag de dag? En wie zijn de mensen die het werk neerleggen? Kom luisteren naar politicoloog Alex Lehr en vakbond-vertegenwoordiger Marijtje Jongsma. Neem je boterhammen mee, stel je vragen en bekijk het nieuws vanuit een andere kant.