Disney en diversiteit | Lezing en gesprek door communicatiewetenschapper Serena Daalmans en religiewetenschapper Arjan Sterken

Arjan Sterken, docentpromovendus Vergelijkende Godsdienstwetenschappen aan de Radboud Universiteit, die zich richt op mythologie en folklorisme, verzorgde net als Serena Daalmans, docent Communicatiewetenschappen aan de Radboud Universiteit, een lezing. Vervolgens gingen de sprekers met elkaar in gesprek onder leiding van programmamaker en gespreksleider bij Radboud Reflects Liesbeth Jansen. 

Hervertelling en verandering

“Sprookjes, mythen en volksverhalen gaan niet over hoe dingen zijn, maar over hoe dingen zouden moeten zijn. Ze gaan over ons ideaalbeeld. Ze veranderen met de tijd,” stelde Sterken in het begin van zijn lezing. 

Dit soort verhalen kom je overal ter wereld tegen. Ze hebben gelijke elementen, maar zijn niet geheel hetzelfde. Sterker nog, naast alle overeenkomsten zijn er ook sterke verschillen. Dit heeft te maken met de cultuur waarbinnen zo’n verhaal zich bevindt. Mythen, sprookjes en volksverhalen moeten binnen de cultuur passen waarin ze verteld worden en zullen zich altijd blijven aanpassen aan verschillende culturen. 

Dit komt doordat verhalen, zeker in ongeschreven culturen, memorabel moeten zijn. We moeten de verhalen goed kunnen herinneren. Als het te vreemd of te ingewikkeld wordt, kunnen we het niet onthouden. Dit betekent dat verhalen begrijpelijk moeten zijn om doorverteld te kunnen worden. Daarin is het belangrijk dat verhalen zich aanpassen aan de tijd.. Om te blijven leven, moeten dit soort verhalen zich dus aanpassen, stelde Sterken. 

De Gebroeders Grimm

Dat volksverhalen zich aan moeten passen aan de cultuur zien we onder andere bij de Gebroeders Grimm. In 1812 verscheen hun grote werk Kinder- und Hausmärchen. Dit ging samen met het opkomende nationalisme van die tijd. Men wilde één natiestaat, één front, één religie en één mythologie. Daarbij was het hebben van één volksverhaal heel belangrijk. De Gebroeders Grimm wilden dat de oer-Duitse verhalen verteld werden, waarin de resten van de oud Germaanse mythologie verscholen zat. Dit is hen echter niet gelukt, omdat de verhalen die ze verzamelden vaak van mensen uit de steden kwamen, en dan ook nog eens van immigranten – Franse hugenoten. 

Er deed zich ook nog een ander probleem voor. Ze wilden dat het boek veel impact had, maar de eerste versie werd vooral gelezen door een aristocratisch publiek. Die vonden de verhalen van de Gebroeders Grimm gruwelijk. Hierdoor werden de verhalen aangepast. Eén van die veranderingen is bijvoorbeeld dat het boek vol stond met verhalen van moeders die hun kinderen wat aandeden. Later werd dit veranderd naar stiefmoeders. Ook Disney heeft veel aanpassingen gedaan aan de sprookjes van de Gebroeders Grimm, zoals bijvoorbeeld in Sneeuwwitje. Dat is volgens Sterken ook niet zo vreemd, want iedere herverteller past het verhaal aan voor een nieuw publiek. 

Kernversie

Mensen grijpen graag terug naar een soort kernversie die ze van verhalen hebben. De kernversie van Sneeuwwitje is voor vele mensen de Disneyversie. Maar hoe je het wendt of keert, er zullen over een aantal jaar nieuwe versies ontstaan van deze verhalen, doordat ze zullen worden aangepast. “Zo gaat het altijd met volksverhalen,” stelde Sterken. 

Het belang van verhalen en representatie

Ook Daalmans begon haar lezing met het belang van verhalen. Verhalen zijn volgens haar wat ons tot mensen maakt. We zijn storytelling animals. Via verhalen vertellen we hoe we passen in de samenleving, wie en wat we belangrijk vinden. Tegenwoordig worden de meeste verhalen verteld via (sociale) media. “Wat we consumeren via alle media inhouden zijn verhalen,” stelde Daalmans.

Wie en wat we zien in verhalen is dus essentieel voor hoe we naar de werkelijkheid, onszelf en anderen kijken. Dit heeft te maken met representatie. Het gaat om hoe vaak groepen mensen voorkomen in verhalen en op welke manier. Een voorbeeld hiervan is dat mensen van kleur heel lang alleen gerepresenteerd werden als geweldpleger of als slachtoffer. Dat is geen goede representatie, stelde Daalmans, omdat dit natuurlijk niet de enige rol is die deze groep heeft in de samenleving. 

Representatie of misrepresentatie heeft een grote impact op de eigenwaarde, het zelfbeeld en de aspiraties van mensen. Ondanks dat het een traag proces is, heeft ook Disney in de afgelopen decennia stappen gezet in de richting van meer inclusie en diversiteit. Dit zien we ook in de nieuwe Snow White film, zegt Sterken. Hoewel er veel details veranderd zijn in de film, wordt er  vooral gefocust op het feit dat Sneeuwwitje geen witte huid meer heeft. Hierdoor wordt dit detail sterk belicht, terwijl andere veranderingen amper worden opgemerkt. Of de positieve trend op het gebied van representatie duurzaam is, valt echter te betwijfelen, stelt Daalmans, zeker nu Trump weer aan de macht is. 

Aankondiging

Moet Sneeuwwitje een witte huid hebben? En mogen lange mensen de zeven dwergen spelen? Ophef over de nieuwe film Snow White (maart 2025) laat zien hoe Disney, ’s werelds bekendste sprookjesverteller, worstelt met diversiteit en representatie. Waarom is dit zo moeilijk? In hoeverre heeft dit iets te maken met de aard van deze sprookjes? Kom luisteren naar communicatiewetenschapper Serena Daalmans en religiewetenschapper Arjan Sterken en denk verder over Disney en diversiteit.

Diversiteit en representatie

De nieuwe verfilming van Sneeuwwitje veroorzaakte veel ophef over diversiteit bij Disney. Toen bleek dat een actrice met een Latijns-Amerikaanse achtergrond Sneeuwwitje speelt, vonden critici dat Disney doorslaat. Ook het casten van de zeven dwergen bleek ingewikkeld; moesten zij door kleine acteurs gespeeld worden, of mogen ook lange acteurs dit doen? Anderen juichen meer diversiteit en representatie in films juist toe en vinden dat Disney hierin nog achterloopt. Verhaallijnen van bijvoorbeeld queer-personen of mindervaliden komen nog nauwelijks voor. Tegen welke dilemma’s lopen makers aan bij de casting? Worstelen ook andere filmbedrijven met diversiteit, of is het een Disney-probleem? En wat is het belang van representatie in de media voor de kijker? 

Sprookjes

Sneeuwwitje is niet zomaar een oud verhaal, het is een sprookje. Dat maakt het alleen maar ingewikkelder, want hoeveel mag je aan een sprookje veranderen? Sommige critici vinden dat moderne, meer diverse remakes de oude sprookjes onrecht aandoen: Sneeuwwitje heet nu eenmaal Sneeuwwitje, en met een actrice zonder sneeuwwitte huid is het geen Sneeuwwitje meer. Zit hier wat in? Moeten sprookjes bewaard blijven zoals ze zijn, of zijn ze juist bij uitstek geschikt om steeds in een nieuw jasje te worden gestoken? 

Communicatiewetenschapper Serena Daalmans en religiewetenschapper Arjan Sterken gaan in gesprek over diversiteit, representatie, Disneyfilms, en de aard van sprookjes. Kom luisteren en stel je vragen.

Over de sprekers

Serena Daalmans is docent Communicatiewetenschap aan de Radboud Universiteit en onderzoeker bij het Behavioral Science Institute. Haar onderzoek richt zich op de media representaties (van onder andere moraliteit en ondergerepresenteerde groepen) en de manieren waarop deze media-inhouden verwerkt wordt door kijkers.

Arjan Sterken is docentpromovendus Vergelijkende Godsdienstwetenschap aan de Radboud Universiteit. Hij houdt zich onder andere bezig met mythologie en folklorisme, waar ook sprookjes onder vallen.