Grenzen van de grap | Lezing, toneel en gesprek met neerlandicus Ivo Nieuwenhuis en theatermakers Eran Ben-Michaël en Jonata Taal

Verschuivende grenzen

Vervolgens werd de vraag opgeworpen of de grenzen van humor verschuiven. Nieuwenhuis gaf aan dat hoewel de onderwerpen van humor en de maatschappelijke gevoeligheden veranderen, de fundamentele dynamiek van humor en schandaal hetzelfde blijft. Hij wees erop dat onze huidige maatschappij soms lijkt op een mijnenveld waarin een verkeerde opmerking snel tot een publieke veroordeling kan leiden. Dit fenomeen illustreerde hij met voorbeelden uit de jaren tachtig en negentig, zoals de controverse rond Youp van ’t Heks ‘pisnicht’.

Humor en macht

Een centraal punt in Nieuwenhuis' betoog was de onlosmakelijke band tussen humor en macht. Hij stelde dat humor vaak een middel is om macht te bekritiseren en uit te dagen. “Cabaret is onvermijdelijk politiek en gaat bijna altijd om macht,” aldus Nieuwenhuis. Hij lichtte dit toe met historische voorbeelden en legde uit hoe humor zowel kan bevrijden als onderdrukken. Nieuwenhuis maakte duidelijk dat de kracht van humor juist ligt in zijn vermogen om pijnlijke waarheden te benoemen en taboes te doorbreken.

Podium als vrijplaats?

Aansluitend gingen Nieuwenhuis, Ben-Michaël en Taal met elkaar in gesprek over het thema. Hier kwam onder andere de maatschappelijke context ter sprake waarbinnen grappen worden gemaakt, die volgens allen sterk bepalend is voor hoe deze worden ontvangen. “Wat op een podium kan, kan misschien niet op straat of op je werk,” aldus Ben-Michaël.
Nieuwenhuis benadrukte nogmaals dat humor altijd zal blijven schuren en dat dit juist de kracht ervan is. Ben-Michaël en Taal benadrukten op hun beurt dat het belangrijk is om als theatermaker verantwoordelijkheid te nemen voor de impact van je grappen. Hoewel de grenzen van humor verschuiven, humor zelf blijft een essentiële rol spelen in het bevragen van maatschappelijke normen en het doorbreken van taboes. 

De avond bood een interessante inkijk in de complexiteit van humor en de maatschappelijke reacties daarop. Hoewel er geen eenduidige antwoorden werden gegeven, benadrukte het programma het belang van voortdurende dialoog en reflectie over de rol van humor in onze samenleving. Deze avond liet zien dat humor veel meer is dan alleen maar lachen; het is een krachtig instrument voor maatschappelijke reflectie en verandering.

Aankondiging

Lachen toch? Waar de ene schaterend van zijn stoel rolt om de grap van een cabaretier of theatermaker, wordt de ander boos. Vooral als het onderwerp van spot een religie of een bepaalde bevolkingsgroep is. Zijn er grenzen aan de grap? En zo ja, waar liggen die? Kom en luister naar neerlandicus Ivo Nieuwenhuis en theatermakers Eran Ben-Michaël en Jonata Taal over goede, foute en bevrijdende humor.

Vroeger ook al over de schreef

Waar mag je als theatermaker ‘nog’ grappen over maken? Die ‘nog’ suggereert dat er iets veranderd is. Onzin, stelt neerlandicus en cabaretrecensent Ivo Nieuwenhuis. In zijn recent verschenen boek Het was maar een grapje laat hij zien dat er al decennialang humorschandalen voorkomen in Nederland. Media, activisten en opiniemakers veroordeelden altijd al cabaretiers die over de schreef gingen. Denk aan Wim Sonnevelds Frater Venantius, Koot en Bies’ Tegenpartij en Youp van ’t Heks ‘pisnicht’.

Je mag ook niks meer zeggen

Nieuw is het humorschandaal dus niet. Maar toch lijken de grenzen van de grap wel te verschuiven. Onze huidige maatschappij lijkt soms een mijnenveld waarin je niet voorzichtig genoeg kunt zijn en waar de kans op een misstap door een verkeerde opmerking steeds groter wordt. Mogen we dan helemaal niks meer zeggen? Dit onderzoeken theatermakers Eran Ben-Michaël en Jonata Taal in hun voorstelling Je mag ook niks meer zeggen.

Je mag ook niks meer zeggen is een actuele, persoonlijke stand up theatervoorstelling over verschuivende grenzen. Ben-Michaël en Taal nemen ons met hun voorstelling mee in een denkoefening over wat nog wel of niet meer kan, zonder zelf eenduidig antwoord geven. Want wie beslist waar de grens ligt? En is die grens op een podium anders dan op straat of op je werk?

Podium als vrijplaats?

Voor veel cabaretiers en theatermakers is het podium een vrijplaats waar alles moet kunnen. Volgens Ivo Nieuwenhuis is cabaret onvermijdelijk politiek en gaat het ook (bijna) altijd om macht. Voor hem zijn er daarom grenzen aan de grap. Nieuwenhuis licht dit toe in een lezing over de lange geschiedenis van humorschandalen en wat we daarvan kunnen leren. Daarna kijken we naar Je mag ook niks meer zeggen. Tot slot gaan Ivo Nieuwenhuis, Eran Ben-Michaël en Jonata Taal met elkaar in gesprek over de grenzen van de grap. 

Over de sprekers

Ivo Nieuwenhuis is neerlandicus en humoronderzoeker aan de Radboud Universiteit. Hij schreef een boek over de geschiedenis van Nederlandse humorschandalen. Daarnaast is hij cabaretrecensent bij Trouw. 

Eran Ben-Michaël is regisseur, theatermaker en acteur. Hij studeerde aan de toneelschool in Amsterdam en speelde daarna bij verschillende theatergezelschappen. Sinds 2012 schrijft en speelt hij samen met George Tobal voorstellingen onder de naam van hun gezelschap George & Eran Producties. Zo maakten ze onder andere de voorstelling ‘Lenny’, over Lenny Bruce, Amerika’s controversieelste stand-up comedian. 

Jonata Taal is acteur, regisseur en oprichter van interdisciplinair theatergezelschap De Nachtdieren. Hij studeerde aan de Amsterdamse Toneel- en Kleinkunstacademie en is sindsdien actief als acteur voor verschillende gezelschappen en bij tv-programma’s.