History for Tomorrow. Inspiration from the Past for the Future of Humanity | Lezing en gesprek met filosoof Roman Krznaric en cultuurwetenschapper Charley Boerman

Edo was geen utopie, benadrukte Krznaric, maar biedt wel waardevolle lessen over duurzaamheid. Hij daagde het publiek uit om zich voor te stellen wat Edo-stijl ecologisch denken zou betekenen in de 21e eeuw. “We vervangen onze smartphones elke drie jaar,” merkte hij op. Hoe zouden moderne samenlevingen hun producten duurzamer en minder verspillend kunnen maken, in navolging van Edo’s vindingrijkheid? We zouden dan het voorbeeld van een Fairphone kunnen volgen, waarvan elk onderdeel eenvoudig zelf te vervangen is.

Het eerste virale bericht en vroege clickbait

Krznaric kaartte vervolgens het probleem van polarisatie aan, een probleem dat relevant is in de huidige, door sociale media verdeelde samenleving. Krznaric toonde dat polarisatie niets nieuws is, en haalde een opvallende parallel aan: de uitvinding van de drukpers. Net zoals sociale media nu, veroorzaakte de drukpers destijds veel verdeeldheid en geweld.

Krznaric hield vervolgens een stuk papier omhoog, waarop de 95 stellingen van Maarten Luther stonden. “Dit was de eerste virale post”, stelde hij. Dankzij de drukpers verspreidden de stellingen zich snel. Luther's kritiek op de Katholieke Kerk ontketende een groot debat, net zoals posts op sociale media vandaag kunnen doen. Ook noemde hij dat vroege drukkers al inspeelden op sensatiezucht om de verkoop te stimuleren. “Duitse drukkers waren dol op verhalen over heksen,” zei hij, en hij noemde dit “vroege clickbait”. Dit leidde in Duitsland bijvoorbeeld tot meer heksenvervolgingen dan in Engeland, grotendeels door de verspreiding van nepverhalen via de drukpers.

Een historische cafeïne-oppepper

Waar in de geschiedenis vinden we inspiratie voor het aanpakken van polarisatie? In de opkomst van het koffiehuis in de 17^e eeuw, volgens Krznaric. Deze koffiehuizen waren plekken waar mensen samenkwamen om discussies te voeren over wetenschap, politiek en actualiteiten. “We hebben een historische cafeïne-oppepper nodig,” grapte Krznaric, verwijzend naar de levendige debatten uit die tijd. Hoewel anonimiteit en slechte moderatie op sociale media dit bemoeilijken, wees Krznaric op moderne initiatieven zoals “dood-cafés” en een Palestijns-Israëlische telefoonlijn, die constructieve dialogen tussen vreemden bevorderen. Hij benadrukte dat er creatieve manieren zijn om zinvolle gesprekken in een gepolariseerde wereld te faciliteren: “We moeten creatief zijn in het creëren van dialogen.”

Regelovertreders als helden

Krznaric sloot af door een van de belangrijkste lessen uit de geschiedenis te benadrukken: de kracht van ontwrichtende bewegingen om verandering teweeg te brengen. “Ik geloof niet in ijzeren wetten van de geschiedenis,” zei hij. “Niets in de geschiedenis is onvermijdelijk totdat het gebeurt, maar er zijn enkele patronen.” Een van die patronen is de rol van ontwrichtende bewegingen, die telkens opnieuw het status quo uitdagen. Denk aan de afschaffing van slavernij tot de suffragettes: figuren als Martin Luther King Jr. en Emmeline Pankhurst werden eerst gezien als regelovertreders en onruststokers, maar worden nu gevierd als helden.

“Ik denk dat het te laat is om de problemen van onze tijd over te laten aan het sudderen van geleidelijkheid,” zei Krznaric. Hij moedigde het publiek aan zich te laten inspireren door de ontwrichters uit de geschiedenis en te handelen alsof verandering altijd mogelijk is—want de geschiedenis laat zien dat dit vaak het geval is geweest.

De kracht van toegepaste geschiedenis

Na de lezing ging Krznaric in discussie met cultuurwetenschapper Charley Boerman, onder leiding van historicus Adriaan Duiveman. In een discussie over welke historische periode ze zouden willen leven, hadden Boerman en Krznaric verschillende meningen. Boerman betoogde dat het leven voor vrouwen over het algemeen slechter werd naarmate je verder teruggaat in de tijd. Krznaric zou graag in Córdoba rond het jaar 1000 hebben gewoond, en wees op de cultuur van tolerantie daar. 

Córdoba rond het jaar 1000 was echter ook een plaats waarin er duidelijk dominante en ondergeschikte groepen waren. Gebruikt Krznaric niet te selectief voorbeelden om zijn verhaal te ondersteunen? Vroeg Duiveman zich af. Krznaric antwoordde dat iedere historicus keuzes maakt en dat helemaal objectief zijn een illusie is. "Ik probeer zo systematisch en transparant mogelijk te zijn met mijn cherry-picking," stelde hij. Boerman voegde toe dat de keuzes van de wetenschappers geschiedenis juist boeiend en relevant maakt. Wanneer zij een film ziet over hongersnoden, haar onderzoeksveld, is ze niet zozeer geïnteresseerd in de historische nauwkeurigheid, maar juist in vragen als: waarom is deze gebeurtenis zo weergegeven door de filmmakers? Wat willen ze daarmee vandaag de dag bereiken? 

Geschiedenis is een van de meest ondergewaardeerde bronnen voor het nadenken over de toekomst, begon sociaal filosoof Krznaric, maar geen enkele samenleving is perfect. Samenlevingen van vroeger kunnen ons inspireren en hoop bieden, maar waren zeker geen utopieën. Daarin schuilt het gevaar, maar juist ook de kracht van toegepaste geschiedenis. 

Aankondiging

Hoe blijf je hoopvol in onzekere tijden? We hebben te maken met toenemende ongelijkheid, een ecologische crisis, de opkomst van kunstmatige intelligentie en wantrouwen in democratie. Desondanks biedt de Australische filosoof Roman Krznaric een boodschap van radicale hoop in zijn nieuwste boek History for Tomorrow. Inspiration from the Past for the Future of Humanity. Radicale hoop gaat over leven alsof verandering mogelijk is, zelfs als de kans klein is. Door de geschiedenis heen hebben samenlevingen tegen de verwachtingen in crises overwonnen en onrecht bestreden. Maar hoe kan de geschiedenis ons inspireren om radicale hoop te houden in deze tijd? Kom luisteren naar filosoof Roman Krznaric over hoe en waar we in onze geschiedenisboeken moeten kijken.

Redenen voor hoop uit de geschiedenis

Het verleden zit vol met lessen om huidige en toekomstige problemen aan te pakken, betoogt Roman Krznaric. We zien ze alleen vaak over het hoofd. In History for Tomorrow laat Krznaric zich inspireren door de laatste 1.000 jaar van de wereldgeschiedenis om de meest urgente uitdagingen van de eenentwintigste eeuw het hoofd te bieden. Wat kan bijvoorbeeld de geschiedenis van slavenopstanden ons leren over de kracht van rebellie om de klimaatcrisis aan te pakken? Hoe zou de revolutie van de boekdrukkunst ideeën kunnen opleveren om de polarisatie die door sociale media worden veroorzaakt, te temmen? Wat kunnen we leren van het achttiende-eeuwse Japan om regeneratieve economieën te creëren, of van de Renaissance om de democratie opnieuw vorm te geven? 

Het verleden interpreteren

Onze geschiedenis onthult werelden die heel anders zijn dan de onze en stelt onze besef van wat normaal is op de proef. Door ons te verdiepen in het verleden trainen we onze verbeeldingskracht. Maar kunnen historische voorbeelden ons echt leiden bij het oplossen van wereldwijde problemen? Hoe moeten we inzichten uit het verleden toepassen in het heden? Verschillen samenlevingen uit het verleden niet te veel van onze wereld om zinvolle inzichten te verschaffen? Bovendien lijkt onze geschiedenis net zoveel redenen te geven voor pessimisme over de toekomst. Waarom zouden we überhaupt vertrouwen hebben in het verleden, in plaats van bijvoorbeeld in technologie? Na zijn lezing gaat Roman Krznaric in gesprek met historicus Adriaan Duiveman en cultuurwetenschapper Charley Boerman over de waarden en grenzen van geschiedenislessen.

Dit programma is in het Engels.

Over de sprekers

Roman Krznaric is een sociaal filosoof die schrijft over de kracht van ideeën om verandering te creëren. Zijn werk is vertaald in 25 talen en omvat verschillende internationale bestsellers, zoals Empathy, The Wonder Box en The Good Ancestor. Krnzaric werkt aan de Universiteit van Oxford en is oprichter van 's werelds eerste Empathiemuseum.

Bekijk ook de video van: 

Carpe Diem | Radboud Reflects Lecture by philosopher Roman Krznaric (2017)

Adriaan Duiveman is historicus. Als postdoc-onderzoeker aan de KU Leuven doet hij momenteel onderzoek naar hoe het waterstaatsverleden van Nederland terugkomt in ons huidige klimaatdebat.

Charley Boerman is cultuurwetenschapper aan de Radboud Universiteit. Ze doet promotieonderzoek naar visuele en materiële herinneringsculturen rond historische hongersnoden, waaronder negentiende-eeuwse Finse hongersnoden en de Oekraïense Holodomor.