Hoe houdt Europa grip op Big Tech? | Lezing en gesprek met Europarlementariër Bart Groothuis (via video), jurist Raphaël Gellert en privacy-expert Jaap-Henk Hoepman

De digitale afhankelijkheid en het alternatief

Gekleed in een das van de Katholieke Universiteit Nijmegen, waar hij zelf studeerde, steekt Groothuis van wal over hoe we grip kunnen houden op de macht van Amerikaanse Big Tech. Hij benadrukt het belang van Europese wetgeving, met name de Digital Services Act (DSA), als instrument om deze techreuzen te reguleren. “Houden Amerikaanse bedrijven zich niet aan de regels, dan grijpen we in. Europa heeft de kaarten in handen.” Groothuis maakt duidelijk dat hij niet van plan is concessies te doen. Volgens hem moet Europa op eigen benen staan en bouwen aan een zogenoemde EuroStack: een eigen, onafhankelijke digitale infrastructuur.

We gebruiken massaal diensten van grote Amerikaanse techbedrijven zoals Google, Microsoft en Amazon, zonder altijd precies te weten wat dat betekent voor onze privacy, autonomie en zelfs democratie. Europese alternatieven voor Amerikaanse cloud- en emaildiensten als Proton en Tutamail, zijn maar bij weinig mensen bekend. Naast de Europarlementariër, maken ook experts als Hoepman en Gellert zich zorgen over deze afhankelijkheid. 

De e-commerce richtlijn

Maar voordat ze verder praatten over deze afhankelijkheid, belichtte jurist Raphaël Gellert hoe de Europese regelgeving rondom internetbedrijven de afgelopen 25 jaar is ontwikkeld. De e-commerce richtlijn uit 2000 vormde het beginpunt: een wet die online handel moest stimuleren door hostingdiensten en andere tussenpersonen vrij te stellen van aansprakelijkheid – zolang ze geen kennis hadden van illegale inhoud. Deze aanpak was bedoeld als balans: enerzijds het beschermen van fundamentele rechten zoals vrijheid van meningsuiting en privacy, anderzijds het bestrijden van schadelijke en illegale content. Maar het internet van 2000 is niet meer het internet van nu. Destijds was het “louter tekst”, nu zijn we omgeven door sociale media, video, online marktplaatsen en een onophoudelijke stroom gepersonaliseerde algoritmes.

De Digital Services Act (DSA)

De DSA, sinds 2023 van kracht, is Europa’s antwoord op deze digitale transformatie. In plaats van de oude regels compleet te herschrijven, bouwt de DSA daarop voort met nieuwe verplichtingen en definities. Voor het eerst is er een duidelijke procedure voor het melden en verwijderen van illegale inhoud. Bovendien legt de wet transparantieverplichtingen op: platforms moeten uitleggen waarom content wordt verwijderd, hoe algoritmes werken en gebruikers inzicht geven in online advertenties.

Het meest opvallende aspect is het onderscheid tussen gewone platforms en zogeheten Very Large Online Platforms (VLOPs) — denk aan Meta, Google of Amazon. Die dragen een grotere verantwoordelijkheid omdat ze zogenaamde systeemrisico’s met zich meebrengen: de verspreiding van illegale inhoud, manipulatie via algoritmes (dark patterns), bots, en misbruik van meldingssystemen.

Soevereiniteit, democratie en onderwijs

Maar de discussie ging verder dan alleen regelgeving. Wat betekent digitale soevereiniteit écht voor ons als samenleving? Volgens Gellert staat ook de democratie op het spel zolang we afhankelijk blijven van Amerikaanse clouddiensten. En Hoepman wees op de implicaties voor het onderwijs: als universiteiten alles blijven doen in Microsoft, dan leiden we studenten op tot gebruikers van die Amerikaanse technologie – niet tot kritische, innovatieve ontwikkelaars. Het gebruik van Amerikaanse AI-tools in het onderwijs stelt fundamentele vragen: wie bepaalt wat er geleerd wordt, en hoe? De oproep vanuit Hoepman: als je als universiteit of overheid zelf iets kunt regelen, doe dat dan ook. 

Europa is technisch gezien in staat om zijn eigen infrastructuur te bouwen, stelde Hoepman, al ontbreekt het nog vaak aan genoeg politieke en publieke wil, voldoende investeringen en mankracht. “En het is vraag en aanbod. Nu ontstaat er vraag en dan zie je dan ook het aanbod groeit,” zei Hoepman.

Welke waarden verdedigt Europa?

Achter de discussie schuilt een fundamenteel vraagstuk: Wat willen we eigenlijk met Europese Big Tech? Welke waarden vinden we belangrijk in Europa? Willen we simpelweg Europese varianten van Amerikaanse giganten of iets anders? Hoepman: “Het hoeft geen EU Big Tech te zijn. Het mogen ook duizend small techs zijn – als het maar werkt.” 

Desondanks is de DSA een robuuste wetgeving, stelt Gellert. Regelgeving kan werken, al is het traag—dat zag je bijvoorbeeld bij de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG), de Europese privacywet. Zoals Hoepman het verwoordde: “Je hebt een tanker, en dan ga je aan het stuur draaien.” Verandering gaat langzaam, maar ook regelgeving heeft wel degelijk zin.

Aankondiging

Hoe moet Europa omgaan met de groeiende macht van Big Tech-bedrijven als X en Meta? Nu Zuckerberg en Musk in de VS de contentmoderatie op Facebook en X flink terugdringen, moet Europa reageren. Moeten we Big Tech strenger reguleren, volstaat de huidige wetgeving, of moeten we een hele andere koers varen? En wat kunnen we verwachten van de techreuzen zelf – blijven ze zich aanpassen, of zoeken ze de grenzen op? Kom luisteren naar Europarlementariër Bart Groothuis (via video), jurist Raphaël Gellert en privacy-expert Jaap-Henk Hoepman.

De verantwoordelijkheid van Big Tech

Sinds 2022 hebben we in Europa de zogenaamde Digital Services Act (DSA). Deze wet verplicht grote online platforms om verantwoordelijkheid te nemen voor de inhoud die zij verspreiden, zoals schadelijke content, haatzaaierij, desinformatie en illegale activiteiten. Maar hoe werkt de DSA in de praktijk? Hoe bepaal je de grens tussen schadelijke en niet schadelijke informatie, of tussen onware en illegale informatie? En waar liggen de uitdagingen in het handhaven van de DSA?

Daarnaast rijst de vraag hoe CEO’s als Musk en Zuckerberg omgaan met de "verantwoordelijkheid" die ze volgens de DSA moeten nemen. Wat houdt die verantwoordelijk überhaupt in? Kunnen we verwachten dat zij die verantwoordelijkheid zullen nemen, of zullen ze de grenzen van de wetgeving opzoeken, en daar zelfs overheen gaan? Helpt deze wet ons daadwerkelijk meer controle te krijgen over de algoritmes die bepalen welke informatie we zien en hoe desinformatie zich verspreidt? 

Vrijheid van meningsuiting

Meta-CEO Mark Zuckerberg kondigde begin dit jaar aan de contentmoderatie op onder andere Facebook flink terug te schroeven. X-eigenaar Elon Musk nam vorig jaar al soortgelijke stappen, onder het mom van de vrijheid van meningsuiting. Sommigen beweren dat het loslaten van deze controle de deur openzet voor meer nepnieuws, haatzaaien en desinformatie. Anderen vinden de bezorgdheid overtrokken, en nemen het woord ‘censuur’ in de mond. Wat moet Europa doen? Houdt de Europese wetgeving stand tegen Musk en Zuckerberg, die contentmoderatie ook in Europa willen terugschroeven? Hoe verschilt de situatie hier met de situatie in de Verenigde Staten?  

Na de lezingen van Europarlementariër Bart Groothuis (via video), jurist Raphaël Gellert en privacy-expert Jaap-Henk Hoepman gaan de sprekers in gesprek met elkaar denken zij verder over de vraag hoe Europa om moet gaan met de groeiende macht van Big Tech.

Over de sprekers

Raphaël Gellert is universitair docent ICT en privaatrecht aan de Radboud Universiteit en bij iHub. Zijn onderzoek richt zich op de digitale economie (bijv. dark patterns, digitale oneerlijke handelspraktijken, etc.). Hij schreef mee aan een adviesrapport voor het Ministerie van Economische Zaken over de Digital Services Act en het tegengaan van illegale online content.

Jaap-Henk Hoepman is universitair hoofddocent Digital Security aan de Radboud Universiteit en bij iHub. Hij onderzoekt privacyverbeterende protocollen en privacy by design. Hoepman is bovendien geïnteresseerd in de sociale en juridische aspecten van technologie en mengt zich regelmatig in het publieke debat over veiligheid en privacy, in de media en via zijn blog.