Laat het los. Stoïcijnse lessen tegen het stressen | Lezing en gesprek door filosoof Robert Vinkesteijn en psycholoog Daniela Becker

Een andere kosmos

Volgens de Stoïcijnse filosofie is niet alleen ieder mens rationeel, maar is de kosmos of het universum één groot geordend, rationeel geheel. De mens is daar een klein onderdeel van, en moet in overeenstemming met dat grotere geheel leven. Deze laatste overtuiging betekent dat hoe de wereld in elkaar steekt (fysica) in het Stoïcisme altijd samenhangt met hoe de mens moet leven (ethiek). Vinkensteijn legde dit uit met een metafoor over een boomgaard: voor de Stoïcijnen is de logica het hek rondom de boomgaard, is de fysica de boom, en de ethiek de vrucht aan die boom. Het uiteindelijke doel in het Stoïcisme is de vrucht – de ethiek ofwel het goede, deugdzame leven. Anno 2024 hebben wij een heel andere opvatting over de kosmos – een andere fysica – dan de Stoïcijnen. De vraag is of wij vandaag de dag nog wel dezelfde vruchten (ethiek) plukken als de aloude Stoïcijnen, nu onze boom (fysica) veranderd is. Vinkensteijn vroeg zich hardop af: wat betekent dit voor de moderne toe-eigening van de Stoïcijnse filosofie? 

Zelfcontrole 

Na deze bespreking van Stoïcijnse kernthema’s door Robert Vinkensteijn was het woord aan Daniela Becker, psycholoog aan de Radboud Universiteit. Becker doet onder andere onderzoek naar zelfcontrole. Momenteel richt ze zich vooral op de voordelen van genieten in het hier en nu, ten opzichte van het streven naar langetermijndoelen. Voor dit programma verdiepte ze zich in het Stoïcisme, om een Stoïcijnse visie op haar onderzoek naar zelfcontrole en genot te geven.

Belangrijk voor het Stoïcijnse ‘leven volgens de natuur’ is het onderscheiden van zaken die je wel en niet kunt controleren. Een populaire Stoïcijnse levensles gaat over het stoppen met piekeren over dingen waar je géén controle over hebt. Maar in Beckers vakgebied gaat het hoofdzakelijk om het controleren van zaken waar je wél controle over kunt hebben. Veel mensen hechten groot belang aan deze zelfcontrole. Zelfcontrole wordt dan begrepen als je gedrag zó te leiden dat je doelen op lange termijn kunt behalen, legde Becker uit. Denk bijvoorbeeld aan het afwijzen van een stuk taart, of sporten in plaats van bankhangen, omdat je gezondheid nastreeft. Het gaat hierbij om het weerstaan van verleidingen die je doelen in de weg staan, of, liever, om het voorkomen dat je met die verleidingen in aanraking komt.

Ruimte voor plezier?

De Stoïcijnse filosoof Epictetus schreef: “Het is de aard van de wijzen om verleidingen te weerstaan.” Maar de Stoïcijnen waren niet geheel negatief over plezier en genot, benadrukte Daniela Becker. Het gaat in het Stoïcisme vooral om de vraag of deze gevoelens wel of niet in de weg staan van een hoger doel. Toegeven aan de verleiding van een lui avondje op de bank is dus onwijs als je een gezond leven wilt leiden, maar is niet erg als gezondheid géén hoger doel voor jou is. Het probleem van de moderne mens is dat we heel veel verschillende doelen tegelijk nastreven, legde Becker uit. We willen bijvoorbeeld niet alleen gezond leven, maar ook een fijne relatie hebben – en voor dat laatste kan samen op de bank hangen dan weer positief zijn. 

Veel mensen blijken te piekeren op het moment dat ze niet ‘aan het werk zijn’. Zo kan je de storende gedachte hebben dat je niet mag uitrusten, omdat je beter naar de sportschool kan gaan. Becker en haar collega’s vroegen zich af: hoe erg is het nou écht om te genieten? Waar het bij het onderzoek naar zelfcontrole ging over de bescherming van langetermijndoelen tegen verleidingen tot genot en plezier, gaat het hier om het beschermen van plezier en genot tegen storende gedachten over die doelen. Wetenschappers weten al langer dat meer zelfcontrole leidt tot meer welzijn. Maar uit dit nieuwe onderzoek blijkt dat het nóg belangrijker is voor je welzijn om je plezier en genot te beschermen tegen controlerende gedachten.

Vervolgvragen

Na hun twee lezingen praatten Vinkensteijn en Becker verder onder leiding van Bas van Woerkum-Rooker. In het gesprek kwamen allerlei verschillende vragen aan bod. Zo ging het over de vraag waarom het juist de Stoïcijnse filosofie is die vandaag de dag zo populair is. En hoe doe je dat nou eigenlijk, loslaten waar je geen controle over hebt? Is het wel zo makkelijk om te onderscheiden wat binnen je macht ligt, en wat niet? Zijn er misschien omstandigheden waarin dat extra moeilijk is? Na afloop van het gesprek was er ruimte voor vragen uit het publiek.

Aankondiging

Wil je beter omgaan met kritiek, je vrije tijd goed benutten of minder frustratie ervaren door trage technologie? Doe als een stocïcijn: laat los wat buiten je macht ligt en vindt innerlijke rust.  Stoïcijnse zelfhulpboeken van auteurs als Ryan Holiday vliegen de winkels uit, en op de socials scoren uitspraken van Seneca, Epictetus en Marcus Aurelius heel goed. Waarom hebben we nu weer zo’n behoefte aan hun lessen? En verhoogt het stoïcijnse leven je welzijn, of is kun je beter regelmatig toegeven aan ergernissen en verlangens? Kom luisteren naar  filosoof Robert Vinkesteijn en psycholoog Daniela Becker en leer waarom je juist wel of niet stoïcijn zou willen zijn.

Laat los wat buiten je macht ligt

‘Er is slechts één weg naar geluk en dat is op te houden met je zorgen maken over dingen waar je geen invloed op hebt,’ schreef de stoïcijnse filosoof Epictetus. Het is misschien wel de bekendste uitspraak uit de stoïcijnse filosofie, maar zeker niet de enige. Hun filosofie bestond uit meer dan een verzameling inspirerende uitspraken. Wat onderwezen de stoïcijnen precies en waarom blijven hun wijsheden zo relevant? Wat voor leven hadden de stoïcijnen zelf? Komt de 'nieuwe Stoa' die we vinden op @StoicReflections op Instagram, @Daily_stoic op TikTok en in bestsellers overeen met de oorspronkelijke inzichten, of kiezen influencers en auteurs de lessen die toepasbaar zijn op het leven van nu?

Ondanks dat de stoïcijnse inzichten eeuwenoud zijn, lijken ze geschreven voor onze tijd. Of het nu gaat over de meningen van anderen, zelfontplooiing, trage telefoons of vertraagde pakketjes; de stoïcijnse leer komt van pas. Stel je voor: je pakketje is vertraagd vanwege drukte rondom de feestdagen. De bezorgtijd ligt buiten jouw controle, dus kun je het best besluiten om kalm te blijven en contact op te nemen met de bezorgdienst voor updates. Of is dat te simpel? Je had je er op een eerder moment voor kunnen kiezen om je bestelling zelf op te halen, of een ander cadeau te kiezen. Hoe bepaal je wat binnen je macht ligt en wat erbuiten ligt? Is dat wel zo eenvoudig?

Meer zelfcontrole, minder geluk?

Een vrijer en gelukkiger bestaan: doe en denk als een stoïcijn en het zou binnen handbereik liggen. Hoe maakt het stoïcisme ons gelukkiger? Het klinkt logisch dat loslaten wat buiten je macht voor innerlijke rustig zorgt, maar moeten we echt streven naar zoveel controle over onze emoties en verlangens? Is dat wel gezond? Van de stoïcijnen mag je best wel eens irritatie, geluk of boosheid voelen, maar vermindert het trainen van zelfcontrole niet je vermogen om de teugels te laten vieren wanneer dat nodig is? Verhoogt het bezig zijn met welzijn en rust wel écht voor meer welzijn en rust? Na hun lezingen gaan  psycholoog Daniela Becker en filosoof Robert Vinkesteijn met elkaar in gesprek. Stel ook je eigen vragen. Kom erachter met welke mentaliteit je het best de feestdagen tegemoet kunt gaan.

De voertaal is Nederlands.

Sprekers

Robert Vinkesteijn is filosoof aan de Universiteit Utrecht en onderzoeker binnen Anchoring Innovation. Hij doet onderzoek naar de relatie tussen de filosofie en de wetenschappen in de Grieks-Romeinse oudheid. Hij behaalde zijn PhD in 2020 met een studie naar het werk van Galenus van Pergamon.

Daniela Becker is psycholoog aan de Radboud Universiteit. Ze bestudeert de ervaring en consequenties van conflicten op het gebied van zelfcontrole, motivatie en besluiten nemen. Op het moment  richt ze zich op de voordelen van genieten in het hier en nu, ten opzichte van het streven naar langetermijndoelen.