Leve(n) lang lijden | Filosofisch toneel van Linssen&Provily en gesprek met zorgethicus Els van Wijngaarden, theoloog Annemarieke van der Woude en filosoof Linde van Schuppen

Na een introductie van de wandeling van de twee Duitse filosofen in het eerste theaterfragment opende programmamaker en gespreksleider Nort Vlemmix het gesprek. Wat is lijden? In het gesprek werden uiteenlopende antwoorden gegeven door theoloog Annemarieke van der Woude, filosoof Linde van Schuppen enEls van Wijngaarden,  zorgethicus aan het Radboudumc, en

Disruptie van dagelijksheid

Als voormalig zorgmedewerker heeft Van der Woude veel ouderen gezien die zwaar leden onder het verliezen van vrienden en geliefden met wie ze verhalen deelden. Met deze verhalen verdwijnt het perspectief en begint het wachten op het levenseinde. Haar onderzoeksfocus ligt op vragen rond het levenseinde, in het bijzonder complexe euthanasieverzoeken.

In haar bijdrage benadrukte Van Wijngaarden vooral de confrontatie met sterfelijkheid. Als ethisch onderzoeker naar betekenisvolle zorg in de latere levensfase treft ze mensen met pijn en ziektes, maar ook mensen die moeite hebben met het delen van hun lijden. Daarnaast kan het lijden aan de vrees voor het lijden op zichzelf ondragelijk zijn. Bij ouderen zijn afhankelijkheid, eenzaamheid en verlies belangrijke oorzaken van lijden. Verlies heeft echter iets paradoxaals: het verwijst naar iets dat heel mooi was, en kan ook wijzen op wat er nog wél is.

Lijden werd door Van Schuppen beschreven als een “disruptie van dagelijksheid” - een moment waarop je niet verder kunt. In haar onderzoek binnen de filosofie van de psychiatrie kijkt ze naar de rol van ervaringskennis en verhalen van verlies. Lijden is complex omdat er veel factoren meespelen: ons lichaam, de invloed van anderen, onze omgeving en opvoeding maken allemaal deel uit van een interactief systeem. Waar we aan lijden wordt vaak gereduceerd tot één van die factoren, waardoor een holistisch begrip van lijden moeilijk wordt en de ervaring ervan overschaduwd dreigt te worden.

Ruimte voor leed?

Er lijkt meer lijden dan ooit te zijn, maar klopt dat wel? “We durven onze eenzaamheid niet te erkennen,” geeft Van der Woude als voorbeeld. Volgens haar lijden we aan het hoge tempo van de samenleving, wat het moeilijk maakt om stil te staan bij wat mislukt. We moeten leren langzamer te leven en geen conclusies trekken voor een ander over de zin van diens lijden. Van Wijngaarden voegde hieraan toe dat het een illusie is dat het individu volledig verantwoordelijk kan worden gehouden voor zijn of haar leed. Het overkomt je, maar het is ook iets waar je je toe kunt verhouden.

Ruimte geven aan het lijden is van belang, maar Van Schuppen waarschuwt dat we ons leed niet moeten bagatelliseren door te zeggen dat het simpelweg deel is van het leven. Nietzsche’s opvatting dat lijden een onvermijdelijk deel van het leven is en een voorwaarde voor geluk, kan ons juist passief maken tegenover leed. In plaats daarvan kunnen we verbinding creëren en in actie komen, bijvoorbeeld tegen maatschappelijk leed in Palestina. De massale opkomst bij de Rode Lijndemonstratie in Amsterdam laat zien dat de samenleving actie wil ondernemen tegen vermijdbaar leed veroorzaakt door onrecht.

De filosofische wandeling

Bij het laatste gesprek voegden de theatermakers zich bij het panel, waarin ze hun kijk op lijden koppelden aan persoonlijke ervaringen en het theater. “Als er ergens wordt geleden, is het wel op het toneel,” vertelt Emma Linssen. Kunst is in staat ruimte te geven aan het lijden, en laat ons er daardoor op een bepaalde manier beter mee omgaan.

Het laatste theaterfragment ter afsluiting van de avond was verrassend hoopvol en troostend - misschien wel omdat Nietzsche het laatste woord heeft. Na de emotionele ineenstorting van Schopenhauer vraagt hij: “Zullen we doorlopen? Ik denk beter als ik wandel.” De twee filosofen lopen samen verder de nacht in.

Aankondiging

Leven is lijden. We zijn allemaal wel eens de lijdende mens geweest. Het leven is nu eenmaal niet altijd leuk. Maar wat moeten we dan met dat lijden? Het vermijden, of er juist betekenis in proberen te vinden? Theatermakers Emma Linssen en Dinda Provily gaan in Arthur & Friedrich, een nacht in Bayreuth op zoek naar antwoorden bij de twee grote filosofen Schopenhauer en Nietzsche. Kom kijken naar fragmenten uit hun nieuwe theaterstuk en luister naar zorgethicus Els van Wijngaarden, theoloog Annemarieke van der Woude en filosoof Linde van Schuppen over de lijdende mens.

Filosofisch toneel over de lijdende mens

Welke plaats heeft de lijdende mens? In onze huidige maatschappij lijken we altijd te blijven streven naar geluk. Lijden en ongeluk worden zo snel mogelijk weggepoetst. Maar weten we eigenlijk wel wanneer we gelukkig zijn als we nooit tegenslag ervaren? Kan lijden het leven misschien zelfs rijker maken? Theatermakers Linssen&Provily wekken de filosofen Schopenhauer en Nietzsche tot leven om een antwoord te zoeken op deze vragen. 

Dit aardse tranendal

In Arthur & Friedrich, een nacht in Bayreuth ontmoeten de filosofen Arthur Schopenhauer en Friedrich Nietzsche elkaar voor een nacht. Nooit hebben deze twee filosofen elkaar ontmoet. Tot nu. Al wandelend door de Duitse stad Bayreuth wisselen de mannen van gedachten en staan ze uiteindelijk lijnrecht tegenover elkaar. Waar de een ons probeert te verlossen van dit aardse tranendal, roept de ander ons op het ongeluk juist recht in de ogen aan te kijken. 
Linssen&Provily nemen ons op verdiepende en toch lichtvoetige wijze mee in het zoeken naar inzichten bij dit grote vraagstuk. 
Na iedere scène gaan zorgethicus Els van Wijngaarden, theoloog Annemarieke van der Woude en filosoof Linde van Schuppen met elkaar in gesprek o.l.v. programmamaker Nort Vlemmix.

Over de sprekers en acteurs

Els van Wijngaarden is zorgethicus aan het Radboudumc en leider van de onderzoeksgroep Zingeving en Ethiek rond Ouder worden en Sterven. Ze onderzoekt o.a. hoe betekenisvolle, zinnige zorg in de latere levensfase eruit ziet,

Annemarieke van der Woude is theoloog aan de Radboud Universiteit. Haar onderzoeksfocus ligt op vragen rond het levenseinde, in het bijzonder complexe euthanasieverzoeken. Daarnaast doet ze onderzoek naar het begrip ‘heiligheid’ in de Bijbel en het dagelijks leven. 

Linde van Schuppen is filosoof aan de Radboud Universiteit. Eén van haar onderzoeksdomeinen is de filosofie van de psychiatrie, waarin ze kijkt naar de rol van ervaringskennis. Daarnaast doet ze onderzoek naar verhalen van verlies.

Emma Linssen en Dinda Provily vormen samen het filosofisch theatercollectief Linssen&Provily. Via het toneel maken zij filosofie actueel, persoonlijk en voor iedereen herkenbaar. Emma en Dinda leerden elkaar kennen op de toneelschool in Amsterdam. Na de toneelschool begon Emma aan haar studie filosofie in Nijmegen en schreef haar masterscriptie over de dood in het denken van Sartre en Heidegger. Deze scriptie zette zij samen met Dinda om in hun eerste voorstelling La Grande Finale.

Lees ook in Trouw: Tolereert onze tijd nog wel dat we zomaar ongelukkig zijn, vragen deze theatermakers zich af