Liefde voor mythische wezens | Radboud Reflects @Stadseiland Stek door religiewetenschapper Arjan Sterken

Een model om mythische wezens te duiden 

Arjan Sterken vervolgende zijn lezing met een uiteenzetting van verschillende dimensies waarmee de dubbelzinnigheid van mythische wezens kan worden gevat. Arjan stelde dat er in zijn model vijf verschillende dimensies zijn waarmee mythische en bovennatuurlijke wezens kunnen worden geanalyseerd. De eerste dimensie die hij noemde is die van het gedrag. In veel verhalen komen mythische wezens je te hulp. Ze verdedigen je bijvoorbeeld tegen het kwaad of andere wezens. Aan de andere kant kunnen mythische wezens je ook tegenwerken of zelf aanvallen. 

De tweede dimensie is die van het uiterlijk. In oude bronteksten worden mythische wezens vaak neergezet als mooi of lelijk, waarbij mooi staat voor goed en lelijk voor kwaad. De derde dimensie is die van de locatie. Wonen de mythische wezens dichtbij of binnen het dorp, dan zijn ze over het algemeen goedaardig. Wonen ze daarbuiten dan zien we ze al snel als kwaadaardig. 

De vierde dimensie is die van alliantie. Hoort het mythische wezens bij de door mensen geaccepteerde wereldorde (of heerst het hierover)? Of zet het zich juist af tegen het wereldbeeld dat door mensen wordt geloofd? Tot slot de dimensie van ontologie. Past dit mythisch wezen binnen het huidige wereldbeeld of niet? Middels dit model kunnen mythische wezens worden bestudeerd in hun complexiteit, niet slechts als goed óf kwaad.

Goed, kwaad of ergens daartussenin? 

Voor al deze dimensies geldt dat als er op de ene dimensie kan worden gesteld dat het mythisch wezen kwaad is, het op een andere dimensie kan worden omschreven als goed. Dit laat zien dat de tweedeling tussen goed- en kwaadaardig te kort door de bocht is. Mythische wezens kunnen zowel goedaardig als kwaadaardig zijn, afhangend van de context en de dimensie waarnaar men kijkt. Sterken concludeerde dan ook dat mythische wezens als afspiegeling van de mensheid zo divers zijn als mensen zelf. ‘Mythische en bovennatuurlijke wezens zijn net mensen, met hun dubbelzinnigheden en complexe karakters’, aldus Sterken. 

Aankondiging

Tovenaars, vampiers, weerwolven, sfinxen, elven en cyclopen. Is de een goed en de ander kwaad? Of zit dat niet zo zwart wit? En wat zeggen ze over de angsten en verlangens van de mensen die deze mythische wezens verzinnen door de jaren heen? 

Kom een half uur luisteren naar religiewetenschapper en folklore-expert Arjan Sterken, denk verder over mythische wezens en duik daarna de Vierdaagsefeesten weer in.  

Fantasiewezens

Mythische wezen horen al eeuwenlang bij onze cultuur. We houden ervan ze in categorieën in te delen. Elfen zijn goed, weerwolven zijn kwaad. Ze kunnen je tegenwerken of juist helpen. Ze belichamen het goede en kwade en maken dit begrijpelijk.  Maar vaak is het niet zo eenduidig, zo stelt religiewetenschapper Arjan Sterken. 

Het hangt af van de situatie. In de ene situatie kan een bovennatuurlijk wezen je helpen, terwijl het op een ander moment tegen je werkt. We doen er beter aan om ze  ons niet voor te stellen als zwart of wit, maar juist als grijs. Arjan laat zien dat andere culturen vaak veel beter met deze onduidelijke scheidslijn om kunnen gaan dan wij in het Westen. 

Schuif aan en leer dat mythische wezens vaak dubbelzinniger zijn dan we denken. Stel ook je eigen vragen. 

Vink in de Vierdaagsefeesten-app, dit programma aan als een van je favorieten.

Over de spreker

Arjan Sterken is docent Vergelijkende godsdienstwetenschap aan de Radboud Universiteit. Zijn onderzoek richt zich op het bovennatuurlijke. Dit is een vruchtbare grond voor het projecteren van de angsten en verlangens van vele culturen door tijd en ruimte heen. Arjan houdt zich bezig met dit proces, het proces van Othering, binnen mythologie en folklore, en dan voornamelijk binnen India en het Germaanse gebied. 

Arjan Sterken sprak eerder bij Radboud Reflects over Japanse mythologie bij het film en gesprek over The Boy and the Heron.

Luister ook naar de podcast.