Dinsdag 3 juni 2025 | 20.00 – 22.00 uur | Latijnse School, Nijmegen | Radboud Reflects en Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen. Bekijk de aankondiging.
Verslag - Boekenclub Radboud Reflects buigt zich over hoop in barre tijden
Door Paul van den Broek
Wat valt er nog te hopen in het aangezicht van de opwarming van de aarde, het verlies van biodiversiteit en de ongewisse digitale revolutie? ‘Drie grote rampen die zich als een Apocalyps voltrekken en alle reden geven om de hoop op te geven.’ Aldus de analyse bij de boekenavond van Radboud Reflects, over het boek Hoop van Philipp Blom. Maar de deelnemers van de club hadden nog genoeg om over te hopen.
De inzet van de boekenavond was het overbruggen van een kloof. Met aan de ene kant de rampspoed die ons van alle kanten aanvliegt, en vooral wanhopig maakt. Met aan de andere kant de ‘kleine hoop’ die eenieder in het leven koestert. Kan het perspectief in het dagelijks leven ook de brandstof zijn om de grote problemen hoopvol onder ogen te zien? En daar een handelingsperspectief aan te verbinden?
Radboudfilosoof Cees Leijenhorst, tevens huisfilosoof van de boekenclub, ziet in het boek van Philipp Blom aanvankelijk weinig aanknopingspunten om hoop te kunnen koesteren in relatie tot de grote mondiale vraagstukken. Bij het lezen van het boek ligt eerder de wanhoop op de loer, stelt hij vast. Te meer omdat Blom de oorsprong van hoop legt in het religieus besef van de wereld. Religie bood een handvat voor een zingevend verhaal over ons leven, onze plek in de wereld en waar we vandaan komen. Zo wees de religie de mensen tevens een zingevende richting naar een toekomst, aldus de analyse van Blom.
Nu althans in de westerse wereld de religie als richtinggevend kader wegvalt, vervalt ook een fundament onder de hoop. Voor onze wel haast ongeneeslijke behoefte aan hoop is een nieuw verhaal nodig, aldus Blom, en waar dat te vinden? Leijenhorst kon slechts met de grootste moeite het gewenste kader voor nieuwe hoop uit het boek ontwarren. Blom raakt aan de filosofie, maar ook niet meer dan dat. ‘Hij vliegt het begrip van allerlei kanten aan, meanderend, associatief, persoonlijk’, waardoor een helder begrip niet dichterbij komt. ‘Het is ook mijn stijl niet’, nuanceert Leijenhorst zijn commentaar. ‘Ik irriteer me nu eenmaal aan het aanvliegen van de filosofie via de essayistiek.’
Is eenmaal de knoop ontward, zijn uit het boek wel een paar handvatten voor hoop te destilleren. Koester in elk geval geen naïef optimisme en hoop is ook niet een machteloos achterover leunen. Hoop schuilt in een verbindend verhaal dat we met elkaar kunnen schrijven. En waarbij je de realiteit niet moet ontzien, noch in de toestand van de wereld, noch in je eigen vermogens. Het inslaan van een nieuwe weg vergt ook discipline, zo maakt Blom de vergelijking met het willen bespelen van een nieuw instrument: dat wordt ook niks als je niet bereid bent er lang voor te oefenen.
Deze vijfde leesavond van Reflects was de levendigste van allemaal. Hoop doet leven, zo bleek weer. ‘Je kunt accepteren dat het grote verhaal niet hoopvol is, maar wat kan ik wél doen?’ je moet iets doen, je kunt niet bij de pakken neerzitten, aldus een deelnemer met een achtergrond in Oekraïne. ‘De kleine goedheid is onoverwinnelijk, de kracht van het kleine is sterker dan het kwaad’, zei een ander. En weer een ander: ‘Stop met vechten tegen de illusie dat je iets groots tot stand kunt brengen, de hoop ligt in het hier en nu.’
Is er dan helemaal geen verbinding te maken tussen de kleine hoop naar de mondiale catastrofe? Jawel, en een lezer met een visuele handicap gaf een uitweg: mijn hoop op een beter leven ligt niet zozeer in wat ik zelf kan veranderen, maar in de anticipatie van de samenleving op mijn handicap, aldus deze deelnemer. Niemand kan het bovendien alleen doen - zie ook de meest gehoorde term van de avond: ‘verbinding’.
Mogelijkheden zien
Zo legde een van de lezers de verbinding met de natuur, waarmee tevens een brug werd geslagen van de kleine hoop naar het mondiaal perspectief. ‘We moeten uit ons mensdenken treden. Als we beslissingen maken over de toekomst, moeten we ook een stem geven aan de natuur. Om samen tot oplossingen te komen over waar het heen moet. Wij zíjn immers de natuur.’
Een ander legde de verbinding tussen de generaties om het handelen richting te geven. Zo je rechten en een stem kunt geven aan bomen of rivieren, kun je dat ook doen aan de generaties na ons, puttend uit de generaties die achter ons liggen. Zo kan voor ieder in zijn of haar leven een deur worden geopend naar ‘denken in nieuwe mogelijkheden’. Die term viel in reactie op het idee dat we onafwendbaar op weg zijn naar de catastrofe. Mogelijkheden zien! ‘In het besef dat een aantal stations zijn gepasseerd, kunnen we samen uitdenken welke kant we inslaan.’ En, in aansluiting op de boodschap van Blom: dat we daar dan ook naar handelen.
____
De volgende boekenclub van Radboud Reflects is op dinsdag 2 september, 20.00 uur, Latijnse School. Over het boek Sommige mensen zijn te rijk van Dick Timmer. Meer informatie en aanmelden via deze link.