Science and Activism | Academic Affairs met religiewetenschapper Heleen Murre-van den Berg, filosoof Mathijs van de Sande en historicus Adriejan van Veen

Wetenschap en samenleving

Van Veen probeerde wetenschap en maatschappij te bespreken als onderling verbonden gebieden. Wetenschap is altijd relevant voor de samenleving; degenen die weten hoe dat moet, moeten hun stem laten horen, ook al is dat niet verplicht. Hij benadrukte echter ook dat er geen harde lijn getrokken kan worden tussen valorisatie en activisme. 

Op zijn beurt zag Van de Sande activisme als een praktijk met vele vormen en gradaties van betrokkenheid. Hij bracht naar voren dat veel academici onderwijs zelf als een activistische praktijk zien, een middel tot bevrijding door het opbouwen van een gemeenschap en het herverdelen van kennis. Hij stelde ook voor om de discussie uit te breiden van academici die handelen op basis van hun expertise naar academici die een meer algemene verantwoordelijkheid hebben vanwege hun beroep. Veel academici die deelnamen aan protesten tegen de genocide in Gaza hadden geen expertise in de politieke en historische situatie van Palestina, maar zagen zichzelf toch als verantwoordelijk vanwege hun rol als leden van de academische gemeenschap als geheel, aldus Van de Sande.

Ruimte voor twijfel en het uitdagen van je eigen ideeën

Heleen Murre-van den Berg uitte haar bezorgdheid over  het volledig samensmelten van de sferen ‘activisme’ en ‘academie’. Een dergelijke samensmelting zou leiden tot een vernauwing van het perspectief in de academische wereld. Het zou een verlies zijn van de rol van de academische wereld als een ruimte waar verschillende gezichtspunten elkaar kunnen ontmoeten en in relatie tot elkaar kunnen worden beschouwd. “We moeten onszelf toestaan gecorrigeerd te worden door anderen,” stelde ze. 

Van de Sande vond dat het idee over activisten als koppig en absoluut overtuigd van het eigen gelijk, moest worden ontkracht. Ook al moeten activisten, net als academici, vaak zelfverzekerd overkomen in hun argumenten, hun praktijk houdt een veel hogere mate in van het in twijfel trekken van hun eigen ideeën. Ook het kritisch omgaan met anderen en het toestaan van ruimte voor twijfel behoort tot de standaard activistische praktijk. 

De academische wereld als neutraal gebied

Dit was echter niet in tegenspraak met het idee dat veel academici het gevoel hebben dat ze worden uitgesloten als ze politiek actief zijn en dat ze de academische wereld zien als een neutrale, onpartijdige sfeer van objectieve kennis. Voor Van Veen komt dit voort uit het eeuwenoude idee dat wetenschap los staat van de maatschappij, die door niet-academische actoren wordt geïnstrumentaliseerd om te voorkomen dat academici hun kennis gebruiken. Zijn advies zou zijn om het imago van neutraliteit van zich af te werpen en kennis op verschillende manieren te valoriseren, ondanks de angst om te worden uitgescholden voor 'te politiek'.

Niet-engagement

Op de vraag hoe een activistische houding in de academische wereld kan worden bevorderd met behoud van respect voor het grote deel van de universiteit dat ervoor kiest om niet betrokken te zijn, stelde Van de Sande dat niet-engagement zelf een vorm van engagement is. Volgens hem is het de plicht van de academici om studenten te laten inzien dat neutraal zijn een consequente politieke keuze is. 

Aankondiging

Waar ligt de grens tussen wetenschap en activisme? Maatschappelijke en politieke ontwikkelingen kunnen op universiteiten voor heel wat reuring zorgen, wat door de jaren heen keer op keer gebeurd is. Hoe moet de academische gemeenschap zich verhouden tot politieke ontwikkelingen? En hoe moeten we op de universiteit omgaan met verschillende opvattingen over activisme en wetenschap? Kom luisteren naar religiewetenschapper Heleen Murre-van den Berg, filosoof Mathijs van de Sande en historicus Adriejan van Veen en denk mee over de vraag of wetenschap en activisme samengaan. 

Verantwoordelijkheid

Wetenschappers doen onderzoek naar de wereld om deze beter te begrijpen. Ze vergaren daardoor  kennis die ervoor zorgt dat ze de ontwikkelingen om hen kunnen duiden. Maar moet een wetenschapper de wereld ook willen veranderen? Geeft hun expertise wetenschappers de verantwoordelijkheid om op de barricade te gaan staan? Of brengt deze kennis juist het risico van tunnelvisie met zich mee als ze politiek wordt ingezet? 

Twijfel 

Er zijn ook wetenschappers die juist vinden dat je in je rol als wetenschapper terughoudend moet zijn als het op activisme aankomt. Als je je committeert aan één groep of één doel, kun je voor andere groepen je geloofwaardigheid en betrouwbaarheid verliezen. Dit kan weer leiden tot meer polarisatie en wantrouwen in de wetenschap. Daarnaast moet er volgens hen altijd ruimte voor twijfel overblijven, waar je als activist met meer zekerheid positie kiest. Gaan wetenschap en activisme niet goed samen, of is de wetenschapper vanwege diens kennis juist de ideale activist?

Filosoof Mathijs van de Sande, religiewetenschapper Heleen Murre-van den Berg en historicus Adriejan van Veen gaan in gesprek over de verhouding tussen wetenschap en activisme. Kom, neem je boterhammen mee en stel je eigen vragen!

Over de sprekers

Mathijs van de Sande is politiek filosoof aan de Radboud Universiteit. Hij doet onderzoek naar de democratische legitimiteit en de rol van protest en sociale bewegingen. Daarvoor put hij uit diverse filosofische stromingen en tradities, zoals anarchisme, feminisme, en (post-)marxisme.

Heleen Murre-van den Berg is religiewetenschapper en decaan van de faculteit Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen aan de Radboud Universiteit. Ze doet onderzoek naar christenen in en uit het Midden-Oosten. 

Adriejan van Veen is politiek historicus aan de Radboud Universiteit. Hij is gespecialiseerd in de politieke geschiedenis van Nederland en West-Europa in de moderne tijd (ca. 1780-nu), met een speciale interesse in politieke en sociale organisatievorming, politieke representatie en depolitisering.