Sing Sing. Over de kracht van kunst en cultuur | Film & Gesprek met cultuurwetenschapper Edwin van Meerkerk

“mens worden”

Na de film ging Edwin van Meerkerk in gesprek met gespreksleider Liesbeth Jansen. Van Meerkerk is hoogleraar cultuureducatie aan de Radboud Universiteit. Vanuit deze expertise sprak hij allereerst over de manier waarop de kracht van kunst in cultuur in deze film naar voren kwam. 

De scène die de meeste indruk op Van Meerkerk maakte was de scène waarin de hoofdpersoon, gevangene Divine G, zich het meest kwetsbaar toonde. Door momenten van kwetsbaarheid zagen we dat de gevangenen, die natuurlijk verkeerde dingen hebben gedaan, ook mens zijn – iets wat we nog wel eens uit het oog verliezen. Van Meerkerk: “De film benadrukt dat je via kunst kunt rehabiliteren, dat dit een vorm is waarmee je weer mens kunt worden”. 

Een nieuwe verhouding tot de wereld 

Volgens Van Meerkerk kunnen kunst en cultuur nieuwe verhoudingen tot de wereld mogelijk maken. Ze helpen ons om met een meer open blik te kijken, denkt de cultuurwetenschapper: kunst en cultuur leren ons de wereld te zien als iets dat niet zwart-wit is. En als een wereld waarin je als persoon per definitie verschillende rollen speelt. Van Meerkerk merkte op dat in onze hedendaagse Westerse samenleving heel anders naar de dingen wordt gekeken. Er heerst het idee dat op alle vragen één andwoord te vinden is, dat iedereen één rol en één plek in de samenleving heeft, en dat er een duidelijk ‘goed’ en ‘fout’ bestaat. Kunst en cultuur kunnen dit binaire denken doorbreken.

We zijn voortdurend met andere mensen in bepaalde contexten die specifiek gedrag van ons verwachten. Onbewust gedragen we ons “normaal”. En wat veel kunst- en cultuuruitingen doen, zo stelde de cultuurwetenschapper, is dit als het ware uitvergroten. Daarbij maken ze zichtbaar wat wij als “normaal” beschouwen en waar de grenzen van die “normaliteit” liggen.

Verborgen kanten van jezelf 

Tegelijkertijd stellen kunst en cultuur ons in staat kanten van onszelf te ontdekken die we normaliter niet tonen, ziet Van Meerkerk. “Het leert je erkennen dat er heel veel in je zit,” zei hij. Naar aanleiding van de film legde hij uit hoe dit kan gebeuren in het geval van acteren. De geharde crimineel Divine Eye acteerde primair vanuit boosheid. Toen hem werd gevraagd dezelfde scène vanuit pijn te spelen, vond hij dit erg moeilijk. Maar het lukte toch, omdat er diep in hem wel degelijk pijn zit. In het dagelijks leven wil hij die pijn liever niet toelaten, maar op het toneel lukt hem dat wél.

Kunst raakt 

De kwetsbaarheid die getoond kan worden in kunst maakt kunst ook risicovol. “Kunst gaat, als het goed is, allerlei grenzen over en roept vaak emoties op, zowel bij de maker als bij de toeschouwer. Kunst hoeft niet per se mooi te zijn, maar het moet raken. En dat betekent dat het ook in negatieve zin kan raken,” zei Van Meerkerk. Makers moeten zich goed inleven in anderen om het verhaal goed neer te kunnen zetten. En als ze dat goed doen, dan doet het publiek dat als het ware ook, legde de cultuurwetenschapper uit. 

Het belang voor de samenleving

Het huidige kabinet heeft het niet zo op kunst en cultuur. Wat gaan we door bezuinigingen het meeste missen? “De samenleving zelf,” antwoordde Van Meerkerk resoluut. In zijn ogen is met name cultuur ontzettend wezenlijk: “Ik ben ervan overtuigd dat niemand zich een samenleving kan voorstellen zonder cultuur, omdat het alles is. Er is bijna niets dat wij doen dat niet op een bepaalde manier cultuur is. En dat zit juist in de gewone dingen, in de betekenisvolle dingen, de relationele dingen.” 

De cultuurwetenschapper lichtte toe: “De cultuur met een iets grotere C is de cultuur die ons ervan bewust maakt van het feit dat al dit soort cultuuruitingen er zijn én dat daar verschillen tussen bestaan.” Over die cultuurverschillen kunnen mensen zich in verkiezingstijd erg opwinden, ziet Van Meerkerk. Hij is ervan overtuigd dat de reden voor deze opwinding is dat velen niet hebben geleerd om als het ware in een andere cultuur te stappen. Door naar een museum te gaan, bij de acteervereniging te gaan of naar muziek te luisteren leren we onze blik te verruimen. Daardoor worden we beter in staat ons in de samenleving te bewegen.

“wiskunde van de verbeelding”

Volgens Van Meerkerk zou cultuuronderwijs het belangrijkste kernvak op school moeten zijn. Hij noemt cultuuronderwijs ook wel “de wiskunde van de verbeelding”: niet elke leerling hoeft later wiskundige te worden, maar toch leert iedereen rekenen en wiskunde, zodat we ons bijvoorbeeld kunnen weren tegen misleidende aanbiedingen, ons huishoudboekje op orde kunnen houden en begrijpen wat het betekent om rente te betalen. Op dezelfde wijze, zo vindt Van Meerkerk, heeft iedereen culturele vorming nodig. Cultuur gaat over wie je bent en wie anderen zijn, hoe je dat kunt begrijpen, hoe je positie in kunt nemen en kunt zien hoe anderen dat op hun manier ook doen. Dit zijn basisvaardigheden die iedereen moet leren ontwikkelen. Lastig en jammer is dat ons schoolsysteem gericht is op harde resultaten, en dat kunst en cultuur heel moeilijk in dat plaatje passen.

Aankondiging

Wat is de kracht van kunst en cultuur? In de film Sing Sing maakt een groep gevangenen een theaterstuk over hun eigen levens – over drugs, gangs, misdaad en foute keuzes – maar ook over de mogelijkheid om te veranderen. Het acteren blijkt een vormend, therapeutisch proces dat hen in contact brengt met hun diepste zelf en emoties. Kom kijken naar deze bijzondere film en leer in het gesprek na afloop van cultuurwetenschapper Edwin van Meerkerk wat de kracht van kunst en cultuur is.

Sing Sing

Hoofdrolspeler van  Sing Sing (2023) Divine G zit gevangen in de Sing Sing gevangenis in New York voor een misdaad die hij niet gepleegd heeft. In deze moeilijke omstandigheden vindt hij een doel door zich aan te sluiten bij een kleine theatergroep van medegevangenen. Ze maken deel uit van een programma dat gevangenen helpt te rehabiliteren of te helen door middel van kunst. Divine G ervaart hoe het acteren hem en zijn medegevangenen helpt om dichter bij hun gevoelens te komen en een nieuw zelfbeeld te ontwikkelen. 

Bijzonder is dat deze dramafilm is gebaseerd op een waargebeurd verhaal. De acteurs die de rollen van de gevangenen vertolken, zijn ex-gevangenen die jaren geleden hebben meegedaan aan het Rehabilitation Through the Arts-programma (RTA) in hun gevangenis. . 

De kracht van kunst en cultuur

Hoe kunnen kunst en cultuur ons helpen anders naar onszelf te kijken? En hoe verbindt het ons met de wereld? Welke vaardigheden kunnen we ontwikkelen door met kunst bezig te zijn? Brengt naar kunst kijken iets anders teweeg dan zelf kunst maken? Hoe kunnen we kunst succesvol inzetten in het onderwijs, bij rehabilitatie of als onderdeel van therapie? 

Bekijk na een korte inleiding over kunst- en cultuureducatie door cultuurwetenschapper Edwin van Meerkerk de film Sing Sing en sluit na afloop aan bij het gesprek over de kracht van kunst en cultuur. Stel ook je eigen vragen. 

Programmamaker Liesbeth Jansen is de gespreksleider. 

Over de spreker

Edwin van Meerkerk is hoogleraar Cultuureducatie aan de Radboud Universiteit. Hij is gedreven door de nieuwsgierigheid naar de manier waarop mensen in de praktijk vorm geven aan hun ideeën over de waarde van kunst.