Tipping Points. Useful or Disturbing? | Lezing en gesprek door systeemwetenschapper Sibel Eker en milieufilosoof Marc Davidson

Eker benadrukte echter dat positieve feedbackloops niet altijd enkel in een positieve richting werken. Sociale normen kunnen ook in de richting van fossiele brandstoffen blijven bewegen, ondanks de opkomst van klimaatacties. Dit maakt het moeilijk te voorspellen of positieve veranderingen blijvend zullen zijn.

Klimaatkantelpunten: een kritische benadering

Marc Davidson nam een meer kritische houding aan ten opzichte van het concept van kantelpunten, vooral in de context van klimaatbeleid. Hij benadrukte dat, hoewel het IPCC vaak melding maakt van het risico op kantelpunten, er in de rapporten geen sprake is van duidelijk gedefinieerde drempels. Volgens Davidson is er veel onzekerheid over waar deze kantelpunten liggen, of ze überhaupt bestaan, en welke gevolgen het bereiken ervan zal hebben.

Davidson verwees naar het concept van een ‘epistemische mist’, waarbij wetenschappers bepaalde aannames maken over de veerkracht van natuurlijke systemen, maar deze aannames niet met zekerheid kunnen bewijzen. Hij betoogde dat kantelpunten vaak politiek handig zijn, omdat ze activisten en beleidsmakers in staat stellen hun argumenten te baseren op vermeende wetenschappelijke zekerheid, zonder de maatschappelijke kosten van klimaatbeleid volledig in overweging te nemen.

Davidson wees er ook op dat het vaak gebruikte ‘2 graden punt’ zijn oorsprong vindt in een publicatie van econoom William Nordhaus uit de jaren 70, die stelde dat een opwarming van meer dan 2 graden potentieel gevaarlijk zou zijn. Hij benadrukte echter dat dit een arbitraire grens is, zonder een harde wetenschappelijke basis, en dat de snelheid van verandering het echte probleem is. Mensen en ecosystemen kunnen zich namelijk moeilijk aanpassen aan abrupte veranderingen.

Gesprek

Na de lezingen volgde een gesprek onder leiding van Cees Leijenhorst waarin de contrasten tussen Eker en Davidson’s standpunten duidelijk werden. Eker benadrukte opnieuw de mogelijkheid van snelle sociale veranderingen en het belang van menselijke invloed op de positieve kantelpunten. Davidson bleef echter sceptisch over het nut van kantelpunten als beleidsinstrument en bekritiseerde de focus op deze drempels in de wetenschap.

Op de vraag of beleidsmakers hierdoor in een lastig parket komen, gaf Eker toe dat de complexiteit van het klimaatprobleem zowel een vloek als een zegen is. Ze stelde dat ondanks de onzekerheden, de maatschappelijke veerkracht en actiebereidheid hoopvol zijn. Dit wordt ondersteund door empirisch bewijs uit enquêtes, waaruit blijkt dat de bezorgdheid over klimaatverandering zelfs in gepolariseerde samenlevingen toeneemt.

Davidson voegde hieraan toe dat het balanceren van klimaatrisico's en sociale kosten noodzakelijk is en dat de wetenschappelijke onzekerheid over kantelpunten niet betekent dat we geen ethische verantwoordelijkheid hebben. Hij benadrukte dat we een bredere discussie moeten voeren over de verdeling van lasten en kosten van klimaatverandering, zowel binnen als tussen landen.

De avond werd afgesloten met een reflectie op de rol van kantelpunten in het klimaatbeleid. Hoewel Eker optimistisch is over de mogelijkheden van positieve kantelpunten en sociale transformatie, blijft Davidson voorzichtig en wijst hij op de onzekerheden en de politieke implicaties van het gebruik van kantelpunten in beleidsvorming. Beiden zijn het er echter over eens dat klimaatverandering een reëel en dringend probleem is, en dat de complexiteit van het probleem geen reden mag zijn om niets te doen.

Aankondiging

Een opwarming van 1,5 graden en dan is het te laat. We kennen dit ecologische tipping point of omslagpunt allemaal. Maar wetenschappers hebben er meer dan twintig geïdentificeerd, en die spelen allemaal op elkaar in. Denk aan watertekorten, voedselzekerheid en gevolgen voor de economie. Maar het is niet alleen kommer en kwel: er zijn ook positieve omslagpunten. Hoe zijn deze kritieke drempels met elkaar verweven? En hoe moeten we ons tot deze kantelpunten verhouden? Bieden omslagpunten hoop en houvast, of vooral veel angst en onzekerheid? Kom luisteren naar systeemwetenschapper Sibel Eker en milieufilosoof Marc Davidson en ontdek de spanningen en het samenspel tussen de tientallen omslagpunten.

1,5 graden opwarming

Als de aarde met meer dan 1,5 graden opwarmt, zijn onomkeerbare veranderingen voor het klimaat en de wereldbevolking  het  gevolg. Eenmaal voorbij de anderhalve graad wordt er een stroomversnelling ingezet, waarbij meerdere processen elkaar negatief beïnvloeden. Denk aan het smelten van de ijskappen, het vergaan van koraalrif in de oceanen en het veranderen van de warmwaterstromen in de oceaan. Hoe zorgen we ervoor dat we de wetenschap over kantelpunten goed benutten? 

Onzekerheid

Een van de grootste uitdagingen bij het bestuderen van omslagpunten is de onzekerheid van de modellen. Het exacte moment voorspellen waarop een systeem een omslagpunt bereikt, is moeilijk en de gevolgen van het overschrijden van een omslagpunt zijn nog moeilijker te voorspellen. Wat gebeurt er als we een omslagpunt voorbij zijn? Impliceert een kantelpunt dat er een moment is waarop de controle volledig kwijtraken? Hoe precies zijn deze omslagpunten?

Negatieve én positieve kantelpunten

Niet alle omslagpunten zijn negatief. Naast ecologische omslagpunten aan de ene kant zijn er sociale omslagpunten aan de andere kant. Denk aan klimaatprotesten en campagnes voor sociale rechtvaardigheid, die kunnen leiden tot significante veranderingen in wetgeving, culturele normen en economische systemen. Hoe beïnvloeden ecologische en sociale omslagpunten elkaar? Kunnen deze positieve veranderingen snel genoeg komen om ecologische rampen te voorkomen? En waarom is er meer aandacht voor negatieve dan voor positieve kantelpunten? 

Na hun lezingen gaan systeemwetenschapper Sibel Eker en milieufilosoof Marc Davidson in gesprek over  de spanningen en het samenspel tussen de tientallen omslagpunten.  Filosoof Cees Leijenhorst is de gespreksleider. 

Sluit aan en stel ook je eigen vragen. 

De voertaal is Engels. 

Over de sprekers

Sibel Eker is systeemwetenschapper aan de Radboud Universiteit. Zij combineert in haar onderzoek systeemanalyse en engineering, besliswetenschappen en sociale wetenschappen. Ze gebruikt systeemdenken en onzekerheidsfocus bij modelgebaseerde benaderingen van  problemen rond klimaatverandering en duurzaamheid. met.

Marc Davidson is milieufilosoof aan de Radboud Universiteit. Zijn onderzoek richt zich met name op de morele vraag hoe we moeten handelen in het licht van duurzaamheid en milieuvraagstukken. Hij benadert deze vragen op een multi- en interdisciplinaire manier door het veld van de ethiek te verbinden met kennis over economie, ecologie, psychologie en andere velden.