Vaccinatietwijfel | Lezing en gesprek met arts infectieziektebestrijding Daphne Bussink en gedragswetenschapper Lisa Vandeberg

In haar onderzoek spraken Bussink en haar collega’s met ouders uit diverse achtergronden en ontdekten zes houdingen ten aanzien van vaccineren. Sommigen zagen vaccinatie als vanzelfsprekend, terwijl anderen zelf op zoek gingen naar informatie. Een groep ouders was sceptisch, zonder precies te weten waarom, en weer anderen vertrouwden op een gezonde leefstijl als bescherming. Dan waren er ouders die twijfelden en steeds heen en weer gingen tussen keuzes, en ouders die zich vooral zorgen maakten over de risico’s van vaccineren, zonder aandacht voor de risico’s van de ziekten zelf. Volgens Bussink vormt deze variëteit aan opvattingen een hele heterogene groep, met uiteenlopende zorgen. Toch was er een overeenkomst: alle ouders willen het beste voor hun kind, al verschillen de opvattingen over wat dat inhoudt. Dit benadrukte volgens haar het belang van gesprekken met ouders, zodat hun twijfels en zorgen beter begrepen worden.

Van norm naar vrije keuze

Daarna nam Lisa Vandeberg het woord om licht te werpen op hoe mensen informatie over vaccinaties verwerken. Het communicatievraagstuk bestaat volgens haar uit drie onderdelen: de zender (bijvoorbeeld artsen of de overheid), de boodschap en de ontvanger (de ouders die beslissingen moeten nemen). Ze gaf een overzicht van hoe de vaccinatieboodschap door de jaren heen veranderd is. Zeventig jaar geleden was de boodschap van de overheid eenduidig en zonder ruimte voor twijfel: wil je geen kinkhoest? Inenten!

Vandaag is die communicatie omgevormd tot een keuzekader, met websites vol informatie om een bewuste en geïnformeerde beslissing te nemen. Deze aanpak weerspiegelt de neoliberale tijdsgeest waarin het individu centraal staat. Volgens Vandeberg maakt deze vrijheid de keuze alleen niet gemakkelijker. “We zien een trend van minder vertrouwen in de overheid, zeker sinds corona.” Dit wantrouwen leidde bij veel mensen tot het zoeken naar alternatieve informatiebronnen, waarin echter niet altijd betrouwbare informatie te vinden is. Ze toonde een tweet van voormalig president Trump, waarin hij een verband suggereerde tussen vaccinaties en autisme. Daarnaast wees Vandeberg op het probleem van valse balans in de media, waar wetenschappers en sceptische ouders op gelijke voet worden gepresenteerd. “De waarheid ligt hier niet in het midden, al wordt die indruk soms wel gewekt.”

Perfecte storm

Vandeberg benadrukte dat verhalen vaak overtuigender zijn dan abstracte cijfers. Wetenschappelijke informatie, met al zijn cijfers en kansen, is ingewikkeld en moeilijk over te brengen zonder complexiteit. Ouders worstelen met onzekerheid: misschien krijgt juist hun kind last van bijwerkingen.

Ze beschreef twee beslissystemen die mensen gebruiken. Systeem 1 werkt snel en intuïtief, terwijl Systeem 2 langzaam en bewust werkt. Omdat vaccinatiebesluiten moeilijk zijn, grijpen ouders vaak naar Systeem 1. Beslissingen worden dan meer gebaseerd op emotie en intuïtie dan op feitelijke kennis, wat bijdraagt aan de twijfel. Hiernaast gaf Vandeberg uitleg over de aanwezigheidsbias, waarbij mensen neigen om de negatieve gevolgen van vaccins te onthouden en niet de afwezigheid van die gevolgen.

Tot slot besprak Vandeberg veelvoorkomende denkfouten zoals de confirmation bias (de neiging om informatie te zoeken die bestaande opvattingen bevestigt) en de availability bias (de neiging om informatie te gebruiken die het meest beschikbaar is in ons geheugen). Deze biases, gaf ze aan, bemoeilijken het nemen van geïnformeerde beslissingen.

Samenvattend vertelde Vandeberg dat ouders tegenwoordig een geïnformeerde keuze moeten maken, maar dat een gebrek aan vertrouwen en een overvloed aan complexe, soms onbetrouwbare informatie dit moeilijker maakt. “Dit leidt mijns inziens tot een perfecte storm voor vaccinatietwijfel.”

Aankondiging

Een mazelenuitbraak in Brabant, baby’s die overlijden aan kinkhoest. De vaccinatiegraad is op dit moment in Nederland dusdanig gedaald, dat bijna verdwenen kinderziektes weer de kop opsteken. Hoe komt het dat steeds meer ouders hun vertrouwen in vaccinaties verliezen? En is dit vertrouwen te herstellen? Kom luisteren naar arts infectieziektebestrijding Daphne Bussink en gedragswetenschapper Lisa Vandeberg over vaccinatietwijfel.

Vertrouwen

Sinds 2015 daalt het percentage kinderen dat de basisvaccinaties tegen infectieziekten heeft. De vaccinatiegraad onder baby’s en peuters is nu voor het eerst in decennia gezakt tot onder de 90 procent, de grens die nodig is om uitbraken te voorkomen. Wat beweegt ouders om hun kinderen niet te vaccineren? Heeft het te maken met wantrouwen in de overheid en angst voor de eventuele bijwerkingen van een vaccin? Of heeft het te maken met vertrouwen in het eigen immuunsysteem van het kind?

Informatie

Steeds vaker baseren ouders de beslissing om hun kinderen niet te vaccineren op informatie die ze zelf hebben verzameld. Dit eigen onderzoek, brengt mensen soms tot hele andere conclusies dan officiële onderzoeken. Is de oplossing simpelweg een reeks nieuwe informatiecampagnes? Of moet er juist veel meer gekeken worden naar de redenen waarom mensen de ene bron van informatie vertrouwen en een andere wantrouwen? 

Arts infectieziektebestrijding Daphne Bussink en gedragswetenschapper Lisa Vandeberg gaan in gesprek over de redenen waarom mensen twijfelen over vaccinaties tegen vermijdbare infectieziektes. Kom luisteren en stel je vragen.
 

Over de sprekers
 

Daphne Bussink is promovendus bij het Radboudumc en arts infectieziektebestrijding. Zij doet onderzoek naar vaccinatietwijfel en besluitvorming van ouders daarin. 

Lisa Vandeberg is gedragswetenschapper aan de Radboud Universiteit. Zij doet onderzoek naar hoe communicatie beslissingen beïnvloedt en kijkt in dit verband ook naar vaccinatietwijfel.