What Dreams Are Made Of | Lezing en gesprek door neurowetenschapper Sarah Schoch en filosoof Herman Westerink

Verslag 

door Veronica Fantini, bewerkt door Pam Tönissen | Foto's door Ramon Tjan

Sweet dreams are made of this, who am I to disagree?

Telkens als we slapen, betreden we een andere wereld. Eng, mooi, absurd of pijnlijk. Onze dromen vormen een eindeloze bron van mysterie. Waar zijn dromen van gemaakt? Waarom dromen we en welke rol hebben dromen gespeeld in culturen door de geschiedenis heen? Om deze vragen te beantwoorden nodigden Radboud Reflects en het Donders Instituut twee sprekers van de Radboud Universiteit uit in een volgeboekte zaal in LUX Nijmegen. Filosoof Herman Westerink gaf een cultuurgeschiedenis van dromen en neurowetenschapper Sarah Schoch belichtte hoe dromen worden bestudeerd door middel van experimenten binnen haar vakgebied neurowetenschappen.

Wat is jouw vreemdste droom?

Aan het begin van het evenement nodigde moderator Pam Tönissen het publiek uit om hun vreemdste droom in één zin op te schrijven. Aan het einde van de discussie gebruikte campusdichter Thijs Kersten al deze dromerige input om een gedicht te schrijven en voor te dragen.

Een geschiedenis van dromen

Herman Westerink begon met het vertellen van de geschiedenis van dromen door te laten zien dat dromen een aantal elementen hebben die intercultureel terug te vinden zijn. In alle menselijke samenlevingen zijn ze betekenisvol, hoewel hun betekenis niet direct duidelijk is. Interpretatie is nodig. In de bijbelse traditie werden dromen geïnterpreteerd als toekomstvoorspellingen. "God stuurde dromen om een individu of een gemeenschap te waarschuwen," stelde Westerink.

In de westerse geschiedenis van de filosofie is het ook gemakkelijk om veel filosofen te vinden met een negatieve perceptie van dromen. Tijdens het tijdperk van de Verlichting werden dromen als ongewenst gezien omdat ze irrationeel en oncontroleerbaar waren. Volgens sommige verlichtingsdenkers was er geen reden of zin voor. Vooral Renè Descartes verwierp ze omdat ze geen betrouwbare kennis doorgeven. Iets later sprak filosoof Immanuel Kant positiever over dromen, hoewel hij ze alleen beschouwde vanwege hun biologische functie. Dromen zijn volgens hem de enige activiteit die onze hersenen uitvoeren tijdens de slaap, wat betekent dat het het enige is dat ons ervan weerhoudt te sterven als we te ruste gaan.

Pas in de 19e eeuw, met de geboorte van de psychoanalyse, begon de filosofie weer meer aandacht te besteden aan dromen. Freud verdiepte zich in dit onderwerp in zijn klinische praktijk, wat resulteerde in een van zijn beroemdste bijdragen aan de psychologie: "De interpretatie van dromen", gepubliceerd in 1900. Voor Freud tonen dromen onze onbewuste behoeften en drijfveren. "In onze dromen krijgen we te zien waar we in ons dagelijks leven geen toegang toe hebben", benadrukt Westerink. "In Freuds werk zijn dromen een manier voor ons om in contact te komen met ons onderbewuste en onze meest onderdrukte genoegens te realiseren."

In onze huidige tijd zijn de dingen drastisch anders. Psychoanalyse heeft zich verplaatst naar de huidige neurowetenschappen, het onderzoeksveld van de volgende spreker.

De problemen van experimenten en hersenrapporten  

Sarah Schoch introduceerde het publiek in het wetenschappelijk onderzoek naar dromen. Als slaaponderzoeker brengt Schoch veel nachten door in een lab, waar ze deelnemers wakker maakt en hen ondervraagt over wat ze hebben gedroomd. Verrassend genoeg zijn veel van de onderwerpen waarvan we denken dat we er vaak over dromen lang niet zo gewoon als het lijkt. We denken bijvoorbeeld dat vallen, seksuele activiteiten, vliegen of schoolscenario's heel gewoon zijn. De neurowetenschappen vertellen ons echter dat we het vaakst dromen over alledaagse activiteiten zoals eten, rondlopen of een lift nemen. Bovendien vergeten we bijna alles wat we elke nacht dromen. "Van de vier uur en een half dromen, herinneren we ons meestal maar een paar minuten!" verklaarde Schoch. Deze twee dingen samen verklaren waarom we niet denken dat we dromen van saaie alledaagse dingen: we hebben de neiging om ons sommige dromen veel vaker te herinneren, simpelweg omdat ze gedenkwaardiger en cooler zijn!

Aan het einde van haar lezing gaf Schoch antwoord op de meest dwingende vraag: waarom dromen we? "Er zijn meerdere mogelijke antwoorden, maar nog steeds geen concrete oplossingen." Ze legde uit dat er een paar plausibele hypotheses zijn die elkaar versterken. De ene stelt dat dromen belangrijk zijn voor geheugenconsolidatie; geheugenconsolidatie tijdens de slaap is van primair belang omdat het ons in staat stelt niet elke dag opnieuw bij nul te beginnen. Een andere hypothese legt meer nadruk op simulatie; het simuleren van een bedreigende gebeurtenis die in de toekomst zou kunnen plaatsvinden heeft een belangrijke evolutionaire adaptieve rol, wat zou kunnen verklaren waarom dromen adaptief is. Het helpt ons strategieën uit te werken om met de gebeurtenis zelf om te gaan. Schoch gaf toe dat deze hypotheses niet met elkaar in tegenspraak hoeven te zijn. Geheugenconsolidatie en simulatie zijn nauw verbonden met emotionele verwerking. "Een specifieke gebeurtenis herbeleven terwijl je slaapt, helpt om de emotionele toon ervan te verminderen. Zo konden we herinneringen verwerken zonder de emotionele lading ervan te moeten verwerken." Dit zijn allemaal mogelijke redenen waarom we elke nacht dromen.

Aan het einde van het evenement droeg dichter Thijs Kersten zijn gedicht voor dat, tot zichtbaar genoegen van het publiek, bestond uit tientallen vreemde droombeelden. Een echt dromerige manier om het publiek naar bed te sturen.

Aankondiging

Vallen, vliegen, op je werk aankomen zonder broek aan. Waarom trakteren onze hersenen ons 's nachts op al deze bizarre avonturen? Hebben dromen een functie of zijn het slechts bijproducten van onze neuronen? Na tientallen jaren onderzoek komen neurowetenschappers nu dichter bij een antwoord. Wat zou het betekenen om een neurologische verklaring voor onze dromen te vinden? Moeten we willen dat de wetenschap dit eeuwenoude mysterie beantwoordt? Kom luisteren naar neurowetenschapper Sarah Schoch en filosoof Herman Westerink en ontdek waar dromen uit bestaan.

Functie van dromen 

Of we ze ons nu herinneren of niet, we dromen elke nacht. Maar waarom? Dromen altijd een belangrijke culturele, spirituele en zelfs religieuze rol gespeeld in bijna elke menselijke samenleving. Volgens sommige wetenschappers en geleerden zijn dromen functioneel: ze zouden ons om staat stellen om de gebeurtenissen van de dag te verwerken, of ze laten onze hersenen oefenen met  allerlei situaties. Anderen menen dat dromen ons onze herinneringen in onze hersenen laten opslaan en ordenen. Weer anderen veronderstellen dat dromen helemaal geen functie hebben, maar slechts levendige bijproducten zijn van onze neuronen die 's nachts aan het werk zijn. Wat zou het betekenen als een van deze theorieën waar zou blijken te zijn? Zouden dromen dan hun betekenis verliezen? Of zou het onze relatie met onze nachtelijke visioenen alleen maar verdiepen?

Freud en het onderbewuste

Dromen zijn natuurlijk niet alleen interessant voor wetenschappers. In veel religies en culturele tradities vormen dromen een belangrijke bron van betekenis. Ze worden vaak geïnterpreteerd als goddelijke boodschappen, kosmische voortekenen of spirituele begeleiding, en hebben zo geholpen om de samenlevingen waarin we leven vorm te geven. Maar ook individueel kennen mensen een groot persoonlijk belang toe aan hun dromen. Sigmund Freud baseerde zelfs een groot deel van zijn revolutionaire psychoanalyse op dromen, die volgens hem 'boodschappen van het onderbewuste' waren waaruit we veel konden leren over onze ware aard en drijfveren. 

Neurowetenschapper Sarah Schoch en filosoof Herman Westerink duiken in het eeuwenoude mysterie van dromen. Welke rol spelen dromen in de manier waarop we onszelf begrijpen? Wat kan de neurowetenschap ons vertellen over waarom we dromen? En zou een wetenschappelijk antwoord op de droomvraag de betekenisvolle rol die dromen in ons leven spelen veranderen? Kom en stel je vragen. 

Dit programma is in het Engels. 

Over de sprekers

Sarah Schoch is neurowetenschapper aan de Radboud Universiteit, waar ze deel uitmaakt van het Donders Sleep & Memory Lab. In haar postdoctoraal onderzoek onderzoekt ze de relatie tussen dromen en geheugenconsolidatie.

Herman Westerink is wijsgerig antropoloog aan de Radboud Universiteit. In zijn onderzoek richt hij zich vooral op de relatie tussen psychoanalyse en psychiatrie. In het bijzonder past hij de Freudiaanse psychoanalyse toe op mystieke ervaringen in het verleden.

Dit is een programma van Radboud Reflects en het Donders Institute.