Cursus | Zwarte gaten: de kennis van nu

1. Woensdag 11 maart: Wat zijn zwarte gaten?

   Zwarte gaten zijn een extreme vorm van zwaartekracht: hun zwaartekracht is zo sterk dat zelfs licht niet kan ontsnappen! Een logische vraag is dan ook: hoe weten we dan eigenlijk dat ze bestaan? Dat gaan we samen ontdekken in deze eerste lezing. Gaandeweg komt ook de geschiedenis van zwarte gaten aan bod, hoe het voelt om in een zwart gat te springen en komen er allerlei zwarte gaten aan bod – van kleine zwarte gaten van ongeveer een kilometer groot tot superzware zwarte gaten die miljarden kilometers groot zijn.
   Béatrice Bonga
    

2. Woensdag18 maart: Het zien van zwarte gaten

   De binnenkant van zwarte gaten is afgeschermd van waarnemingen door een ‘waarnemingshorizon’, een virtueel eenrichtingsmembraam waar materie, licht en informatie wel door naar binnen kunnen, maar nooit meer uit kunnen terugkeren. In de afgelopen jaren maakten we door middel van het wereldwijde netwerk van radiotelescopen, de ‘Event Horizon Telescope’, de eerste beelden van superzware zwarte gaten en detecteerden we hun donkere schaduwen. Gedetailleerde supercomputersimulaties bootsen deze waarnemingen nauwkeurig na. Kunnen we nu letterlijk in de afgrond van de waarnemingshorizon van een superzwart gat kijken?
   Heino Falcke
    

3. Woensadag 25 maart: Het horen van zwarte gaten 

   Sinds 2015 kunnen we zwaartekrachtsgolven detecteren. Daarmee is er een hele nieuwe manier om zwarte gaten te meten. Een manier die meer lijkt op horen dan zien. Daarmee zijn al honderden dubbele zwarte gaten gevonden die botsen, wat een heel scala aan nieuwe informatie heeft opgeleverd, maar ook veel nieuwe vragen. Huidige en nieuwe instrumenten zoals de Einstein Telescoop en de LISA missie, zullen nog veel meer informatie gaan opleveren.
   Gijs Nelemans 
    

4. Woensdag 1 april: Het vinden van zwarte gaten

   Een zwart gat heeft massa. En wij zijn tegenwoordig in staat om deze massa te bepalen. Ze vertelt ons iets over hoe een zwart gat gevormd wordt, en daarmee ook iets over de oorsprong. Sterren kunnen uit elkaar worden getrokken door zwarte gaten. Wat kunnen we leren uit deze fascinerende gebeurtenissen? En wist je dat je door middel van de ‘Black Hole Finder App’ nieuwe zwarte gaten kunt ontdekken en daarmee de wetenschap een handje kunt helpen? Je hoort er meer over in dit college.
   Peter Jonker
    

5. Woensdag 8 april: Zwarte gaten, bestaan ze wel echt?

   Marij van Strien gaat in op de meer filosofische vragen in relatie tot zwarte gaten, zoals: waarom fascineert het heelal ons al sinds mensenheugenis; en hoe weet je of iets bestaat als je het niet kunt waarnemen? En kun je wel van waarneming spreken wanneer modelleren, rekenwerk en instrumenten tot vaststellingen leiden in plaats van waarnemingen met het blote oog? Het laatste half uur van dit college vindt een terugblik op de reeks plaats onder leiding van Béatrice Bonga.
   Marij van Strien en Béatrice Bonga 

Béatrice Bonga is universiteit docent High Energy Physics en doet onderzoek in theoretische fysica. Ze richt zich in het bijzonder op fundamentele vragen in de algemene relativiteitstheorie en op voorspellingen voor toekomstige zwaartekrachtgolfdetectoren, zoals de Einstein Telescope en LISA.

Heino Falcke is hoogleraar Astrodeeltjesfysica en Radioastronomie aan het Instituut voor Wiskunde, Sterrenkunde en Deeltjesfysica (IMAPP) van de Radboud Universiteit. Hij bestudeert onder meer de rol van superzware zwarte gaten en jets in sterrenstelsels, door middel van theoretische, observationele en experimentele astronomie.

Gijs Nelemans is hoogleraar Gravitational Wave Astrophysics aan de Radboud Universiteit en doet onderzoek naar de evolutie van dubbelsterren, in het bijzonder het ontstaan van dubbelsterren van witte dwergen, neutronensterren en zwarte gaten en bronnen van zwaartekrachtsgolven.

Peter Jonker is hoogleraar Observationele hoge energie astrofysica aan de Radboud Universiteit. Zijn onderzoek richt zich op onder andere op het bepalen van massa’s van zwarte gaten om zo meer zicht te krijgen op de vorming van zwarte gaten.

Marij van Strien is universitair docent Geschiedenis van de filosofie aan de Radboud Universiteit. Haar onderzoek richt zich op de geschiedenis en filosofie van de natuurwetenschappen, in het bijzonder de natuurkunde.