In balans komen en blijven

Hieronder vind je het basisidee voor de vierdelige cursus 'In balans (komen)'.
Deze tekst wordt aan het einde van de cursus uitgedeeld aan de deelnemers.

Een persoonlijke crisis komt bijna nooit uit de lucht vallen. Vaak is zij een gevolg van doorgeschoten verwachtingen, mislukte ambities, tekortgeschoten relaties. Hoe ervaar je dan zin in je leven, hoe houd je het vol tijdens moeilijke situaties en is er nog een bodem op om te staan om te blijven vertrouwen? Deze vragen intrigeren mij omdat ze raken aan ons dagelijks bestaan. Als ik naar mijn eigen leven kijk stel ik die vragen maar ook in mijn werk met studenten die worstelen met de vraag naar de zin van hun leven. Wat heb ik tot nu toe ontdekt in deze?

Zingeving
Ik vermoed dat zingeving samenhangt met een aantal factoren of gegevenheden. Zingeving is een actief proces maar er zit ook een passieve kant aan: mogen ontvangen. Zin geef je en zin krijg je. Je moet er wel voor open (durven) staan. Soms ervaar je jouw leven als zinvol als je de ervaring hebt dat je nodig bent. Dat je iets voor iemand kunt betekenen. Als je jezelf een bepaald doel hebt gesteld om dingen te verbeteren waardoor mensen bijvoorbeeld tot hun recht komen en het lukt kun je ook veel zin ervaren. Volgens mij is er ook een verschil tussen egocentrische zingeving en altruïstische zingeving: als ego ben je vooral op je eigen leven gericht. Als je inzet op anderen is gericht en op hun welzijn ben je ook altruïstisch bezig. In praktijk zullen ze waarschijnlijk niet altijd even makkelijk te onderscheiden zijn. Net als de balans tussen afhankelijk zijn van ontvangen zin en zelf gegeven zin in en aan je leven.

Basiscondities
Ik onderscheid vier basiscondities met betrekking tot zingeving. Deze condities beïnvloeden elkaar en hangen soms nauw samen. Maar ze zijn wel te onderscheiden.

Eerste basisconditie
Zingeving heeft allereerst te maken met zelfervaring en de ervaring van de eigen lichamelijkheid. Kortom de persoon die je bent. JE BENT WIE JE BENT. Dat betekent dat zelfacceptatie een belangrijke voorwaarde is om je leven als zinvol te ervaren. Zelfacceptatie is weet hebben van je kwaliteiten en je grenzen. Het is ook rekening houden met je mogelijkheden zodat je niet jezelf te veel oplegt wat je niet waar kunt maken. Uiteindelijk is zelfacceptatie ook een vorm van trouw aan jezelf. Deze trouw aan jezelf en aan je mogelijkheden moet je af en toe bewaken als er druk op je wordt uitgeoefend die onprettig aanvoelt. Trouw aan jezelf wil niet zeggen dat je niet kunt veranderen, niet kunt groeien, niet kunt transformeren. Soms groeien mensen uit tot andere persoonlijkheden dan die ze eerst waren. Bepaalde aspecten krijgen alle nadruk en andere kwaliteiten worden onzichtbaar. Zo kun je verklaren waarom mensen uitgroeien tot tiran. Het zit er al een beetje in maar door omstandigheden en gunstige condities komen die aspecten extra aan het licht. Positief kan natuurlijk ook. Dat is een kwestie van aandacht, toewijding en inzicht.

Tweede basisconditie
De tweede basisconditie met betrekking tot zingeving heeft te maken met de relaties die je onderhoudt en die je hebt (familie, vrienden, collega’s en kennissen). Deze relaties hebben verschillende vormen en zijn soms meer en soms minder belangrijk. Familie en gezinsleden heb je gratis en voor niets gekregen. Daar kun je niet zoveel aan veranderen. Collega’s idem. Hier gaat het om de acceptatie van anderen om je heen. Daar moet je het mee doen. Er kunnen mensen bijkomen en afvallen, maar in feite blijven vaak dezelfde mensen een leven lang met je verbonden en jij met hen. In negatieve situaties wordt dit extra moeilijk omdat je dan afstand neemt. Je komt meer alleen te staan met alle gevolgen van dien. Familie, gezin, kinderen vallen niet zo makkelijk te compenseren als het fout gaat. Maar als het goed gaat is er veel winst te halen en bouw je je toekomst op de relaties die je met je dierbaren onderhoudt. Ook dat geeft veel zin aan je leven. Hier gaat het uiteindelijk om trouw aan elkaar in je relationele bestaan. Dat laatste geldt zeker voor vriendschappen, ook zij hebben behoefte aan verdieping en aan investering van beide kanten.

Derde basisconditie
Een derde conditie zijn je ambities en je inzet en je concrete stijl van leven hier en nu. Het is zaak om je ambitie af te stellen op kwaliteiten en mogelijkheden die je in huis hebt. Anders raak je gefrustreerd en bereik je nooit je doelen en ben je nooit tevreden. Dan kun je niet echt genieten van het leven omdat er steeds iets te wachten staat wat moet gebeuren. Vrijheid is in feite de ruimte die je jezelf geeft in je leven. Het is eerst en vooral geen uiterlijke categorie maar een innerlijke. (Ik heb het niet over dictaturen en samenlevingsvormen waarin persoonlijke vrijheid grotendeels is ingeperkt. Die situaties bestaan helaas nog steeds. Maar daar geldt allereerst de 'struggle for life' en is de zinvraag niet direct 'im Frage'. Je stijl van leven en je opvattingen hierover zegt alles over hoe jij je leven ervaart. Het wordt pas zinvol als je tot je recht komt – als je zijn mag wie je werkelijk bent. Dat hangt samen met zelfacceptatie en acceptatie van de mensen om je heen, met investeren in relaties maar ook met je staan in het leven en je kijk erop. Wat wil je met je leven, welke plannen heb je, hoe vul je je leven in en wat vind je belangrijk? Waar word je blij van en waarvan niet. Doe je wat je wilt en laat je wat je niet wilt? Kortom hier is makkelijk achter te komen als je eerlijk bent naar je zelf. Hier gaat het om trouw aan de realiteit – je niet van wijs laten brengen door valse verwachtingen en te hoog gestelde idealen. Deze conditie heeft ook alles te maken met zingeving die je aan je leven geeft. Het is een wijze van betekenis geven aan de dingen in je leven die jij belangrijk vindt. Maar ook de bereidheid om voor die belangrijke dingen een prijs te betalen in de vorm van tijd en investering van moeite en aandacht. Je leren focussen op wat jij belangrijk vindt, waardoor jij tot je recht komt is een vorm van huiswerk waar je veel baat bij kunt hebben. Durven nee te zeggen als het ten kost van jou gaat, als jij moet investeren zonder iets terug te krijgen. Je grenzen leren bepalen en die ook leren bewaken, daar gaat het om. Dat kun je alleen als je goed weet wat jij belangrijk vindt en als je jezelf niet teveel afhankelijk opstelt om vooral maar aardig gevonden te worden. Weet dat mensen je echt niet minder aardig vinden als jij duidelijk je grenzen, je voorkeuren en je verlangens aangeeft. Ze zullen eerder respect voor je tonen dat je zo goed voor jezelf opkomt.

Vierde basisconditie
De vierde en laatste conditie is je beeld van je (nabije en verre) toekomst . Hoe gaat je leven morgen eruit zien en over een paar jaar. Wat heb je in je hoofd, wat wil je hart en waar word je gelukkig van? Wat vermoed je? Welke kant gaat het op? En wat ben je bereid om te betalen hiervoor of met andere woorden wat ga je investeren? Dat is nog iets anders dan je ambitie en je inzet van kwaliteiten omdat het hier een vergezicht betreft dat je op de been kan houden, ook al is het nog ver weg en zijn er nog veel hindernissen op je weg. Je zou kunnen zeggen dat hier je geloof en je vertrouwen aan het licht komen. Op een bepaalde leeftijd hoef je een aantal ambities niet meer te onderhouden omdat ze niet meer van toepassing zijn, maar trouw blijven aan je hart, erop vertrouwen dat je op vaste grond staat en dat het ergens heen gaat (ten goede) blijven van toepassing. Hoeveel offers je ook moet brengen, hoeveel dingen je moet laten door aftakelende vermogens en gezondheid, ze hoeven niet negatief uit te werken op je staan in het leven, je kijk op je toekomst en je geloof en vertrouwen in de afloop. Als religie ergens een rol speelt is het hier. Natuurlijk ook op de andere vlakken, maar hier is het verzamelpunt als het ware, het kernmoment. “Zonder geloof vaart niemand wel” luidt een gezegde. Geloof is de wind in de zeilen, de benzine voor de motor, de brandstof voor ziel en geest. Hoe het dan verder ingevuld wordt, in welke concrete mal dit allemaal gegoten wordt is weer cultureel en traditioneel bepaald. Maar dat is buitenkant. Het is buitenkant die hulpmiddel is om de binnenkant te leren ervaren. Ze hebben beiden elkaar nodig maar de ene buitenkant hoeft niet beter te zijn dan de andere. Elk mens is een weg naar God. Dat is mijn favoriete spreuk. Er is veel overeenkomst maar uiteindelijk ben je het zelf die zin ervaart, zin vindt, en zin geeft in het eigen leven. Je kunt dat zelf beleven door je eigen levensverhaal te schrijven waarin jij de held bent, waarin jij rekening houdend met je omstandigheden, de condities waarin je bent opgegroeid, je relaties, je karaktereigenschappen, je mogelijkheden en onmogelijkheden, je goede en slechte eigenschappen, de invloed van je ouders en andere belangrijke mensen, je inspiratiebronnen, je prestaties, de dingen waar je trots op bent en misschien ook niet, je kwaliteiten, je grenzen, je gevoel voor welzijn, spiritualiteit en zingeving, en je wensen en dromen, kortom alles op je weg wat je leven kleurt en meebepaalt. Zo ontwerp je je eigen levensweg met een eigen doel, een eigen toekomst. Die weg hoef je dan alleen maar af te leggen – in voor en in tegenspoed, alleen voor een deel en samen met anderen. Een goede reis alvast.

John Hacking
Studentenpastor
4 maart 2014