Alfabet van de liefde

Het eerste woord dat opdoemt als je over ‘liefde’ nadenkt is – hoe kan het ook anders – ‘liefde’. Maar besef dan wel dat je al meteen over twee dingen nadenkt. In dat ene woord schuilen immers twee soorten liefde, elk met een verschillende herkomst: de één christelijk, de ander antiek (of, minder sympathiek gezegd, ‘heidens’).

Is liefde blind? In elk geval is Eros blind. Het zoontje van Aphrodite dat zo onbezonnen zijn pijlen op nietsvermoedende stervelingen richt, zien we doorgaans afgebeeld met een blinddoek voor de ogen geknoopt. De wonden die hij maakt brengen genot, ongetwijfeld, maar nooit zonder pijn. En de pijn overwint doorgaans.

‘Agape’ is de term voor het nieuwe, christelijke bestaan dat het oude, Joodse bestaan onder de Wet achter zich heeft gelaten. Zonde en dood zijn overwonnen en een geheel nieuwe, niet meer door eindigheid getekend bestaan staat op het punt realiteit te worden. De crux die dit alles mogelijk heeft gemaakt, is de kruisdood van Christus. Die staat voor de manier waarop God zelf – in het ‘offer van Zijn Zoon’ – onze zonde en onze sterfelijkheid op zich heeft genomen en er ons zodoende van heeft bevrijd.

Het is een intrigerend, vaak geciteerd vers uit het Bijbelse Hooglied (8:6). ‘Sterk als de dood is de liefde.’ Jawel, je leest het goed: ‘Sterk als de dood.’ Je leest niet: ‘Sterker dan de dood.’ En toch is dit wat je wellicht spontaan, bijna mechanisch leest en denkt.

‘Ultieme liefde komt neer op zelfopoffering’.Op duizend en één manieren klinkt die definitie van liefde door de hele christelijke geschiedenis heen. Dit geldt zeker voor de mystieke traditie, van Gregorius van Nyssa tot Bernardus van Clairvaux, van Beatrijs van Nazareth tot Thérèse van Lisieux.

In de klassieke oudheid was het goddelijke een warrig meervoud. En van transcendentie was geen sprake. De Griekse Olympus was een aardse, al te aardse bergtop. De Romeinse goden hadden er niet eens een. Zij waren burgers onder de burgers, met dien verstande dat ze onsterfelijk waren. Ze woonden waar ook sterfelijken hun een tempel hadden gebouwd. Altijd handig als je het van verering en aangeboden offergaven moet hebben.

Wat is liefde, als we het van Christus willen leren? Desnoods het eigen leven geven ten voordele van hen van wie we houden. En zo nodig ook het leven van onze geliefden geven. Ook hún leven op het spel zetten. Want ook tot zoiets maant dit voorbeeld ons aan. De Vader gaf zijn eniggeboren Zoon uit liefde voor de mensheid. Hij had er diens leven voor over om ons uit onze deplorabele toestand te redden. Liefde is een gift, een geschenk, een radicaal geschenk, een zelfgeschenk.

Wie ‘zijn vader en moeder, zijn vrouw en kinderen, zijn broers en zusters […] niet haat, kan mijn leerling niet zijn’. Hoe is het mogelijk dat een religie die van de liefde haar centrale missie maakt, tegelijk de haat zo omarmt? En dat die haat juist hen betreft van wie we spontaan het meest houden: vader, moeder, broers, zussen – onze ‘elementaire verwantschappen’, om het met Claude Lévi-Strauss te zeggen?

Liefde, erotische liefde, heeft onvermijdelijk iets egoïstisch. Ik hou van mijn liefste ook altijd ergens omdat ik houd van wie van mij houdt. Dit dekt niet de hele lading, verre van, maar hoe dan ook gaat het in mijn liefde op de één of andere manier altijd ook over ‘mij’.

‘Rusteloos is mijn hart tot het rust in jou’.Kijk toch hoe fel mijn hart tekeergaat. Waarom toch? Omdat jij het geen rust brengt. Omdat het verlangt, smacht, hunkert naar jou. Ach, zou jij er niet zijn, ik werd niet door onrust en verlangen verscheurd. En kijk hoe ik brand van verlangen, maar niet omdat ik dat zo leuk vind, maar omdat jij er bent en je dat verlangen van mij nog niet hebt geblust. Niet ik, maar jij bent het waarom en de grond van mijn verlangen. Jij alleen kunt die brand blussen, want jij alleen hebt die aangestoken.