Rijcklof Hofman

Op het Titus Brandsma Instituut werken ruim 20 zeer bevlogen wetenschappers. We houden ons bezig met mystici (Geert Grote, Jan van het Kruis, Thomas van Kempen), mystieke tijdperken zoals de Moderne Devotie, of met Titus Brandsma zelf. We schrijven prachtige boeken, geven les en verzorgen symposia en leeskringen.

Maar wat doen we nou precies? Graag geven we u een kijkje in de keuken en vertellen iedere twee weken wat één van de TBI collega’s nou precies aan het doen is. Rijcklof Hofman bijt ’t spits af:

Rijcklof, waar ben jij nou precies mee bezig?

Foto uit Brandsma Collectie van handgeschreven Latijnse tekst

‘Ik werk momenteel aan het vijfde deel van de serie waarin de werken van Geert Grote worden uitgegeven. Als alle zeven delen klaar zijn, heb ik alle Latijnse teksten van Geert Grote samengebracht in een editie van de teksten die zo dicht als mogelijk ligt bij de originele bedoeling van Geert Grote.’

Latijnse vertalingen Middelnederlandse teksten
‘Dit vijfde deel bevat Latijnse vertalingen die Geert Grote maakte van oorspronkelijk Nederlandstalige teksten van tijdgenoten. Geert Grote vertaalde rond 1380 Middelnederlandse teksten van  Jan van Ruusbroec en Godfried Wevel (Ruusbroecs leerling) en schreef de Latijnse vertalingen met de hand op. Mijn boek staat gepland voor 2022. Dan heb ik er ongeveer zes jaar aan gewerkt.’

Voorbeeld van een zeer moeilijk te ontcijferen handschrift

Foutje, bedankt
‘Door de jaren heen werden Geert Grotes teksten gekopieerd. Dit gebeurde in kloosters ver voor de tijd van de boekdrukkunst (1455). De teksten werden met de hand gekalligrafeerd. Deze handschriften zijn niet altijd even leesbaar. En bij het overschrijven werden fouten gemaakt. Bij een volgende kopie werden deze fouten ook weer gekopieerd, enzovoort.’

‘Ik bestudeer en ontcijfer handschriften’
‘Er zijn helaas geen originele handgeschreven teksten van Geert Grote zelf bewaard gebleven. Die zijn verloren gegaan, weggegooid of vernietigd. Ik moet het doen met kopieën van anderen. Ik zit dus een belangrijk deel van mijn werkdag achter mijn bureau. Ik bestudeer en ontcijfer de handschriften en type de teksten in op de computer. Vervolgens ga ik op zoek naar andere kopieen van dezelfde tekst en kijk waar ze overeenkomen en verschillen. Dat breng ik allemaal in kaart, met als doel een reconstructie van de oorspronkelijke teksten te verzorgen die zo dicht mogelijk ligt bij de tekst zoals Geert Grote die bedoeld heeft.’

Hoe weet je wat Geert Grote bedoelde?
‘Door de jaren heen ben ik heel erg vertrouwd geraakt met de stijl van Geert Grote. Als je zoveel teksten hebt gelezen als ik van hem, dan krijg je vanzelf gevoel voor wat hij bedoelde.’

Schema van verwantschap en afwijkingen van de brontekst

Monnikenwerk
Het overschrijven van de originele teksten in de kloosters indertijd, dat was letterlijk monnikenwerk. Het werk dat Rijcklof doet voor deze serie is ook monnikenwerk. Jaar in jaar uit, dag in dag uit, iedere dag zo’n vijf uur, is Rijcklof bezig deze teksten te ontcijferen, te digitaliseren, te vergelijken en te voorzien van commentaar. Petje af Rijcklof.

Huisman
Rijcklof is niet de hele dag bezig met de Geert Grote werken. Hij werkt drie dagen voor het TBI. Dat doet hij op het instituut, maar ook thuis. Soms s’ ochtends vroeg, voordat iedereen op is. Of s ’avonds laat. Hij kan eigenlijk overal werken. En Rijcklof is ook huisman, dus hij besteedt ook een belangrijk deel van zijn tijd aan vrouw, kinderen en twee jonge honden.

In het straatje van Titus Brandsma zelf
‘Mijn werk is helemaal in het straatje van Titus Brandsma zelf. Geert Grote, de late Middeleeuwse vroomheid, het interesseerde ook Titus mateloos. Brandsma werd bij de stichting van de universiteit in 1923 aangesteld als hoogleraar filosofie, maar op zijn eigen verzoek is die leeropdracht uitgebreid met onderzoek naar ‘de laatmiddeleeuwse vroomheid, in het bijzonder in de Nederlanden’. En Geert Grote was de grondlegger van de religieuze vernieuwingsbeweging die bekend staat als de Moderne Devotie, vandaar dat Brandsma erg in hem geïnteresseerd was.’

Rijcklof zoekt een tekst op in de Titus Brandsma Collectie

Titus Brandsma collectie
‘We beschikken op het TBI ook over de zogenoemde Titus Brandsma collectie. Een boekenkast vol ordners met foto’s die Titus Brandsma liet maken van vrome teksten uit de Nederlanden. Ook een monnikenwerk. Marianne Waldekker heeft ervoor gezorgd dat de catalogus waarin deze foto-collectie wordt ontsloten, digitaal beschikbaar is.

Wie weet kunnen we ze in de toekomst digitaliseren en zo toegankelijk maken voor een groter publiek.

Bibliografie van de Spiritualiteit en de Historie van de Moderne Devotie (BSHMD)
In 2019 ontsloot het Titus Brandsma Instituut de Bibliografie van de Spiritualiteit en de Historie van de Moderne Devotie. Deze database bevat een collectie van ongeveer 4.000 gedigitaliseerde publicaties in artikelvorm over met name de Moderne Devotie. De BSHMD is tot ongeveer het jaar 2000 zorgvuldig bijgehouden en omvat de meest onwaarschijnlijke curiosa uit vervlogen tijden. Nog niet eerder werden zoveel artikelen op het gebied van de laatmiddeleeuwse spiritualiteit en de vroeg-moderne vroomheid zo omvattend en uitputtend en zo goed doorzoekbaar bij elkaar geplaatst.

De kast met de Titus Brandsma Collectie vol ordners en stapels papieren