Collegereeks over het licht aan het eind van de tunnel
Wat is dat eigenlijk: lijden ondergaan? En hoe kun je vanuit het herkennen van het lijden een uitweg vinden? Een uitweg naar wat? In de collegereeks Lijden, weg van bevrijding? bieden zuster Catharina en Bach-kenner Ad de Keyzer richtingaanwijzers op de lijdensweg. Actueel, nu de passietijd ook dit jaar weer samenvalt met de coronatijd.
Het Titus Brandsma Instituut biedt de toehoorder tijdens de veertig dagen op weg naar Pasen een handreiking met een cursus over het lijden. Voor het eerst met een optreden van zuster Dominicanes Catharina, die de zes cursusochtenden aftrapt met teksten van haar naamgever, Catharina van Siena. De hedendaagse Catharina onderzoekt binnen het TBI het leven en werk van haar verre voorganger uit de veertiende eeuw, die een rijk oeuvre met onder meer bijna vierhonderd brieven en gebeden heeft nagelaten. Haar rijke leeservaring gaat ze in de cursus delen met de toehoorders.
Catharina zal bij het samenlezen van een aantal gebeden, brieven en fragmenten uit het hoofdwerk van Catharina van Siena (De Dialoog) het besef laten doordringen dat het lijden zelf niet het eind van de weg is. ‘Zeker, mensen lijden, zeker in deze tijd van corona kun je je alleen voelen, niet verbonden met de gemeenschap, maar Catharina leert ons dat het alleen ondergaan van lijden niet tot een weg leidt.’ In leven en werk van haar naamgever staat de actie centraal. ‘Zij leed onder de starheid van de kerk, maar ze wist dat ze aan het werk moest om die te hervormen. Dat déed zij ook. De hervorming komt niet vanzelf naar je toe.’
Nadenken over een uitweg kan niet zonder kennis over het lijden, zonder besef van je eigen lijden. Van daaruit kom je in actie, bijvoorbeeld door je in het gebed te richten tot God, voor Catharina een dagelijkse praktijk. Het gebed kan het geloof laten groeien dat je je samen tot iets richt, waardoor je je al verbonden weet met een gemeenschap. ‘Je gaat iets doen dat je in plaats stelt van je eigen lijden, je kunt je dan richten naar de wereld, naar je deugden, om van daaruit iets aan het werk te stellen.’
Het lijdensverhaal volgens Bach
Ad de Keyzer brengt na de pauze tijdens de zes ochtendcolleges Bach ten gehore, in deze tijd in het bijzonder de Johannes Passion, geschreven voor de liturgieviering van Goede Vrijdag. Bach overweegt hierin muzikaal en tekstueel het lijdensverhaal. ‘Hij laat je iets dat je bekend voorkomt anders zien’, aldus De Keyzer. ‘Ik probeer te laten lezen en horen hoe Bach ons helpt ons te verbinden met het lijden, ons eigen lijden. Dat mensen merken: niet de persoon in het lijdensverhaal lijdt, het zou wel eens over mezelf kunnen gaan.’
Muziek laten werken, de toehoorders een overweging over het lijden meegeven. Ad de Keyzer beluistert de aria’s in de Passie ‘als een richtingaanwijzer op de lijdensweg, mogelijk het licht aan het eind van de tunnel’. Een meditatief moment dat te denken geeft, aldus Bach-kenner De Keyzer, die in de colleges kan putten uit zijn boek over Bachs Johannes-Passion, Bachs onvoltooide Passie (Adveniat, 2020). ‘Het mooiste is als mensen tijdens de colleges opschrikken uit de fragmenten uit de Passie: “hé verrek, niet ík lees de tekst, de tekst leest míj.”’
De colleges brengen iets in beweging, al valt volgens De Keyzer nooit te voorspellen wat en waarheen. ‘Dat is altijd weer spannend. Er is geen recept: je kunt niet zeggen dat je eerst het lijden moet ondergaan, voordat je ermee aan de slag kunt. Al die momenten lopen door elkaar heen. Het enige dat je zeker weet is dat er aan het eind van de tunnel een licht gloort, maar of en hoe je erbij komt weet je vooraf niet.’
Hoe verrassend en verrijkend de cursus kan zijn, illustreert De Keyzer met enkele passages uit een cursusopdracht waarin deelnemers uit een eerdere jaargang hebben verwoord hoe de Passie in henzelf doorwerkt. Een van de reflecties: ‘Prachtig. Niet eens zozeer vanwege de schoonheid van de klanken (ook, natuurlijk), maar vooral vanwege de muziek die steeds dieper doordringt tot in de ziel van de mens. Tot in mijn ziel.’ En een andere cursist schrijft: ‘Onvermoede kanten en inzichten kwamen boven. Ik heb ervan genoten en ik heb meer inzicht gekregen. In Bach én in mezelf.’
Lijden, weg van bevrijding | 6 woensdagochtenden in de veertigdagentijd (2, 9, 16, 23, 30 maart en 6 april (13 april reserve) | Tekstcollege door Zuster Catharina Al o.p.: 10.00-11.00 uur, thematiekcollege door Ad de Keyzer: 11.15-12.30 uur | Locatie: de eerste collegeochtend in het Titus Brandsma Memorial, Stijn Buysstraat 11 te Nijmegen (mits de dan geldende corona-maatregelen het toelaten), de overige colleges online. | Kosten € 355,- of 455,- (inclusief twee werkstukken en een certificaat) | Aanmelden kan tot 23 februari.
> Meer info en aanmelden