Blog en nieuws

De vraag wat voor een soort onderwijs nodig is in een democratie wordt op vele manieren beantwoord. In Nederland spreken wij over het belang van kansengelijkheid, het voorkomen van leerachterstanden, het hebben van oog voor diversiteit, een verbod op antidemocratische ideeën, burgerschapsvorming, en maatschappelijke diensttijd. Als Tocqueville vandaag in Nederland was, dan zou hij in dergelijk beleid democratische impulsen herkennen, ziet Emma Cohen de Lara. Hij zou bijvoorbeeld positief staan ten opzichte van leermodules die de habits of the heart ontwikkelen doordat zij de leerling vragen zich dienstbaar op de stellen aan de gemeenschap - zogeheten service-based learning - bijvoorbeeld door middel van vrijwilligerswerk. Toch zou hij, met zijn brede blik, nog andere suggesties geven.

De vrijheid van meningsuiting staat onder druk stelt Francis Fukuyama in zijn boek Het liberalisme en zijn schaduwzijden. In een tijd waarin mensen het gevoel hebben dat er een gevaar is voor het voorbestaan van de planeet, de mensheid, hun cultuur of ras is het niet aantrekkelijk om vrijheden toe te staan aan groepen die tegen die waarden risicovol gedrag vertonen Zo betwist de ene groep al snel de vrijheid van meningsuiting van de andere. Niels de Leeuw acht de manier waarop Fukuyama de vrijheid van meningsuiting fundeert niet bevredigend. In de lijn van denkers als Rémi Brague en Roman Krznaric presenteert hij een religieuze verdediging van de vrijheid van meningsuiting.

In brede lijnen spoort de Nederlandse opvatting over de wetenschappen met Tocquevilles begrip van hoe de wetenschappen zich in een democratie ontwikkelen. Het kabinet Rutte IV, dat in juli 2023 gevallen is, volgde trouw de Lissabondoelstelling waarbij de Europese landen samen het voornemen vaststelden om van de Europese Unie de meest concurrerende regio in de wereld te maken. De wetenschappen dienen de kenniseconomie. Emma Cohen de Lara vindt desondanks ziet desondanks ook sporen van een andere wetenschapsbenadering.

In 2016 zorgde de Russische patriarch Kirill binnen Rusland voor hevige discussies toen hij de mensenrechten een “mondiale ketterij” noemde. In het verlengde daarvan ziet patriarch Kirill de oorlog tegen Oekraïne onder meer als een verdediging van christelijke waarden. Hij rechtvaardigt deze als cultureel gemotiveerde strijd tegen het ‘verdorven Westen’. In dit blog beargumenteert Alfons Brüning dat de eendimensionale tegenstelling tussen mensenrechten en traditionele respectievelijk christelijke waarden die ook in het Westen wel weerklank vindt, misplaatst is.

Tocqueville schrijft in zijn De la démocratie en Amérique: “Het volk regeert over de Amerikaanse politieke wereld als God over de wereld.” Dit onderscheid tussen democratie en theocratie moeten wij lezen tegen de achtergrond van de aloude spanning in het westen tussen staat en kerk, tussen wereldlijke en geestelijke macht, tussen politiek en religie. Marin Terpstra gaat na welke betekenis het onderscheid geestelijk en wereldlijk vandaag de dag heeft.

De vakantieperiode staat voor de deur. Scholen sluiten voor een heel aantal weken de deuren, de bouwvak komt eraan, werknemers nemen enkele weken verlof, het parlement en andere politieke organen gaan met reces. Tot zover niets bijzonders: het is een jaarlijks terugkerend fenomeen, een verworvenheid die onderdeel is van het werkende bestaan. Nederland in ruststand. Lekker ‘even helemaal weg’, om het met een bekende reclameslogan te zeggen. Is de situatie wel zo onbekommerd?, vraagt Robert van Putten zich af.

Volgens de officiële juridische leer zijn de uiteenlopende vrijheidsrechten die de Grondwet aan de burger garandeert gelijkwaardig aan elkaar. Sophie van Bijsterveld vraagt zich af of dat ook het geval is in politiek-maatschappelijke zin: komen de ‘ik grondrechten’ er misschien beter af dan de ‘wij-grondrechten’? Zien wij hierin een weerspiegeling van trends in onze samenleving?

Liberté, Égalité, Fraternité (vrijheid, gelijkheid, broederschap) zo luidt het Franse motto. Vaak wordt hier het bruggetje gemaakt naar de laïcité (lekenstaat) en neutraliteit. Frankrijk is een liberaal en seculier land, zo klinkt het dan. Het is in deze context dat er regelmatig hevige discussies losbarsten rond religieuze symbolen, niet in het minst als het de Islam betreft. Jeroen Jans gaat na of het boerkiniverbod een maatregel is die past in een liberaal staatsmodel.

Maatschappelijke kwalen worden vaak toegeschreven aan het hedendaagse individualisme. Of het nu gaat om de eenzaamheid van onze ouderen, het onvermogen om duurzaam te consumeren, de mentale gezondheid van onze jongeren, het tekort aan sociale huurwoningen, of de leegloop van de kerkbanken en vakbonden: het ‘doorgeslagen’ individualisme is als snel de boosdoener. Maar wat bedoelen we precies met het individualisme? Maurits de Jongh bespreekt twee betekenissen van dit begrip: egoïsme en een gebrek aan verbondenheid.

Er moet wel iets bijzonders aan de hand zijn wil de moeder van Lange Frans in het nieuws komen. Het was niet vanwege de muziek of teksten van de rapper dat zij in de krant kwam, maar omdat de gemeente Amsterdam haar een boete oplegde voor het oppassen op haar kleinkinderen. Zij had opgepast terwijl ze een uitkering ontving, en ze had dit vervolgens niet doorgegeven aan de gemeente. Die redeneerde dat zij werk had kunnen verrichten door geld te vragen voor de oppas. Daarom vroeg de gemeente een deel van de bijstandsuitkering terug. Dit voorval inspireert Arjen Siegmann tot een reflectie over wijsheid in het armoedebeleid.