Geraakt door Titus

Door Adriaan van Luyn sdb

Op zondag 15 mei 2022 werd de Nederlandse karmelietenpater Titus Brandsma door Paus Franciscus heilig verklaard. Emeritus bisschop Ad van Luyn sdb was aanwezig bij de heiligverklaring in Rome. Eerder, op zondag 3 november 1985, maakte hij de zaligverklaring mee van Titus Brandsma. In dit blog vertelt Ad van Luyn hoe hij al op jonge leeftijd bekend raakte met de persoon van Titus en hoe deze later zijn pad bleef kruisen. Welke betekenis heeft pater Titus voor ons vandaag?¹

In het Friese dorp waar ik opgroeide, hoorde ik als scholier al de naam van pater Titus Brandsma. Pastoor Overmeer, ‘de ongemijterde bisschop van Friesland’,²  die geparenteerd was aan de familie Brandsma, en zijn beide kapelaans spraken over hem in de parochie. Wij hebben ook voor zijn zielenrust gebeden toen in de zomer van 1942 het bericht Friesland bereikte dat hij in Dachau gestorven was. Al een jaar eerder vertelde onze vader dat pater Titus was opgepakt door de bezetters en naar een kamp in Duitsland was gebracht. Wij kinderen beseften niet de draagwijdte hiervan, maar wel begrepen wij uit de wijze waarop vader het ons vertelde, dat het zeer ernstig was. Later vond ik in een van de missaaltjes thuis een ‘in memoriam’-prentje van Titus, zeker verspreid kort na zijn dood, want er staat slechts de datum op van zijn overlijden, 26 juli 1942, zonder vermelding van de doodsoorzaak, de plaats en de omstandigheden.

Kort na de oorlog kwam de karmelietenpater Amandus van der Wey,³ ordegenoot en familielid van Titus, wanneer hij in Friesland was, regelmatig naar het dorp waar woonden en hij bezocht ons dan ook thuis. Hij vertelde over de oorlog, over zijn gijzelaarschap in Buchenwald en over het lot van pater Titus. Dat maakte op ons een onvergetelijke indruk en wij gingen meer beseffen van de moedige houding van Titus en de consequenties ervan tot aan het martelaarschap.

Verdiepte persoonlijke verbondenheid

Ook na mijn kindertijd kruiste de persoon van Titus Brandsma mijn weg. Toen ik in januari 1980 in Rome als voorzitter van de Stichting Nederlandse Priester Religieuzen deelnam aan de Bijzondere Synode van de Nederlandse Bisschoppen, wees de Paus op ‘de bewonderenswaardige pater Titus Brandsma’ als een van de ‘lichtende voorbeelden’ die Nederland rijk is, voor ‘de inzet van de eigen persoon voor Christus’.⁴

Een jaar later toen ik naar Rome werd geroepen om provinciaal te worden van de communiteiten van de Pauselijke Salesiaanse Universiteit kocht en las ik de biografie van Titus Brandsma geschreven door Fausto Vallainc. De schrijver die eerder al over Titus geschreven had, memoreerde dat de Paus hem in groot gezelschap van journalisten vertelde dat hij door hem niet geslapen had. Nog voordat de auteur van de schrik bekomen was, voegde de Paus daaraan toe dat dit was omdat hij in één adem de biografie van Titus had uitgelezen. In 1985 was ik in Rome in de Sint Pieter getuige van de heiligverklaring van Titus Brandsma.

Als bisschop van Rotterdam werd ik door de Nederlandse afdeling van Pax Christi in 1994 gevraagd om voorzitter te worden. Toen kwam ik opnieuw Titus Brandsma tegen als inspirerend voorbeeld van onvoorwaardelijke inzet voor vrede en gerechtigheid met de bereidheid persoonlijk daarvan de consequenties op zich te nemen. Titus was medeoprichter en lid van de vooroorlogse RK Vredesbond in ons land. In 1931 waarschuwde hij krachtig tegen de toenemende oorlogsdreiging.

Het geloofsgetuigenis van pater Titus

Mijn persoonlijke verbondenheid met Titus Brandsma is verweven met zijn bijzondere geloofsgetuigenis. De heiligverklaring van Titus plaatst deze geloofsgetuigenis in het licht. Onze moderne westerse wereld heeft dringend behoefte aan geloofwaardige getuigen van de dienende liefde. Die dienende liefde vormt een tegenbeweging tegenover overheersend materialisme en concentratie op eigenbelang, tegenover te ver doorschietend individualisme en verabsolutering van de menselijke autonomie, tegenover louter ik-gerichtheid en verlies van geloof. Daarmee heeft het geloofsgetuigenis van Titus Brandsma niets aan actualiteit en zeggenschap verloren. De evangelische tegenbeweging waar hij voor stond is nu even urgent als in zijn tijd. Kernwoorden daarbij zijn gerechtigheid, diepere levenszin en navolging.

Busspotter, Velios trein - Titus Brandsma, CC BY-SA 4.0

Gerechtigheid. Pater Titus inspireert en motiveert ons tot het opkomen voor gerechtigheid, tot het ons sterk maken voor de rechten van élke mens zonder ideologische of feitelijke discriminatie en voor de rechten van de héle mens in zijn relationele en spirituele dimensies, tot inzet voor vrede en gerechtigheid.

Zingeving. In de verkondiging van Titus staat de liefdesboodschap van het evangelie centraal, het dubbelgebod van de liefde tot de transcendente God en tot de mens die naar Zijn beeld en gelijkenis geschapen is. Titus laat ons zien dat de diepste zin van het menselijk bestaan in de liefde gelegen is, de enige weg die niet doodloopt.

Navolging. Het getuigenis van Titus’ geloofsgehoorzaamheid is van grote waarde. Hij was bereid tot radicale navolging, tot het consequent volgen van Christus, ook toen hem dit de vrijheid en zelfs het leven kostte.

Heiligverklaring en uitnodiging

Het geloofsgetuigenis van Titus Brandsma en zijn heiligverklaring roepen leerlingen van Christus op tot een tegenbeweging van spiritualiteit (persoonlijk beleefde relatie met God), van solidariteit (edelmoedige dienstbaarheid aan de medemens) en van soberheid (afzien van eigenbelang om ruimte te maken voor de liefde tot God en de medemens). Ik ben ervan overtuigd dat de heiligverklaring van Titus Brandsma de Kerk, de christenen van ons land wakker kan schudden. Het leven, werken en sterven van Titus nodigt ons uit, zoals hij zelf heeft gedaan, de aansporing van de apostel Paulus aan zijn leerling Timotheüs tot leidraad te maken van ons leven: ‘draag nu jij jouw deel bij in de inspanning, het lijden voor het Evangelie in de kracht van God’ (2 Tim. 1: 8).

Vond je dit een boeiende blog? Lees meer en blijf op de hoogte door je aan te melden voor onze maandelijkse Blog Alert

Adriaan van Luyn sdb is emeritus bisschop van Rotterdam.

#Tocqueville #geloof #TitusBrandsma #heiligverklaring #zaligverklaring #solidariteit #Paus #Vaticaan #Rome

Noten:

1. Dit blog is een verkorte en geactualiseerde bewerking van de inleiding gehouden in Nijmegen op 27 november 2008 bij de presentatie van de Titus Brandsma-biografie van Ton Crijnen, Titus Brandsma. De man achter de mythe, Nijmegen: Uitgeverij Valkhof Pers 2008. De oorspronkelijke presentatie is opgenomen in A.H. van Luyn sdb, Autonoom en heteronoom. Evenwichtig in de Randstad, Utrecht: Uitgevrij Kok 2011, p. 19-26 (‘Geraakt door Titus’).

2. Ton Crijnen, Titus Brandsma. De man achter de mythe, Nijmegen: Uitgeverij Valkhof Pers 2008, p. 18.

3. Ton Crijnen, a.w., p. 317, 459.

4. Ton Crijnen, a.w., p. 466.