Hoffelijkheid en compassie

Door Gerard de Korte

Voormalig premier Balkenende zullen velen zich herinneren als de politicus die de dialoog over waarden en normen weer op de publieke agenda heeft gezet. Het was overigens wel teleurstellend dat die dialoog al snel werd versmald tot ‘fatsoen moet je doen’. Jaren geleden hield een wethouder in Amsterdam een stevig pleidooi voor hoffelijkheid in de openbare ruimte. In een stad met een bevolking afkomstig uit vele landen en met een veelheid aan levensbeschouwingen, is het belangrijk te zoeken naar een gedeeld ijkpunt in het gedrag en het benaderen van andere mensen. Hoffelijkheid zou dat moeten zijn.

In meerdere andere steden gold lange tijd compassie als zo’n ijkpunt. In het brede midden van de politiek wordt nu weer beseft dat het belangrijk is om opnieuw na te denken over waarden, normen en deugden. De koudwatervrees voor paternalisme en bevoogding lijkt weggeëbd. In een land vol minderheden is het zoeken naar een gemeenschappelijk moreel kompas uitermate belangrijk. Een pluriforme samenleving heeft behoefte aan een gedeelde basismoraal, betoogt de bisschop van Den Bosch, Gerard de Korte.

Verruwing

De nieuwe aandacht voor een gedeelde visie op wat goed is, en de daarmee verbonden aandacht voor gemeenschappelijke spelregels, is ongetwijfeld mede het gevolg van allerlei tekenen van verruwing in de publieke ruimte. Wij lezen over vandalisme rondom sportwedstrijden, maar ook over het geweld tegen brandweermensen en ambulancepersoneel tijdens blus- en reddingsacties. Hoeveel bushokjes worden ieder weekend in ons land in gruzelementen geslagen?

De verruwing uit zich niet alleen in fysiek geweld maar ook in verbaal geweld. Velen maken zich bezorgd over de versplintering van de politiek en de grove taal die in politieke arena’s wordt gebruikt, helaas tot in de Tweede Kamer toe. Als het gaat om de vrijheid van meningsuiting is er juridisch meer mogelijk dan wat beschaafd en gepast is. Op talloze websites wordt helaas op de mens gespeeld en niet op de bal. Mensen worden zo onnodig beledigd en hun goede naam wordt door het slijk gehaald.

Aantasting van de schepping

Persoonlijk maak ik mij steeds meer zorgen over ecologische verruwing: de aantasting van deze aarde. Bedrijven en consumenten vervuilen ons leefmilieu door een te grote voetafdruk. Paus Franciscus spreekt over de aarde als ons gemeenschappelijk huis. Wij mogen dat huis niet onbewoonbaar maken. De ecologische zorgen vragen om een nieuwe economie. Wij leven in een tijd van transitie en dat geeft veel onzekerheid.

Helaas lezen wij regelmatig over rijke mensen die nog rijker willen worden, niet zelden met dubieuze praktijken. Mensen aan wie in materiële zin veel is toevertrouwd, hebben een grote verantwoordelijkheid. Juist zij moeten de publieke moraal stutten en niet ondermijnen, ook waar het om de leefomgeving gaat. Als wij spreken over een moreel kompas is de inzet voor het algemeen belang uitermate belangrijk. Als wij alleen ons eigenbelang of ons groepsbelang dienen, krijgen wij immers een ontzettend harde samenleving waarbinnen het recht van de sterkste zal zegevieren.

Waardigheid

Belijdende christenen zijn in onze samenleving een minderheid geworden. Maar ook zij kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de strijd tegen de verruwing op allerlei terreinen. Tegelijkertijd zijn zij geroepen om zich in te zetten voor hoffelijkheid en compassie. De Kerk is bij uitstek een vindplaats van waarden, normen en deugden. Zij beheert een eeuwenoude schat van wijsheid over God, mens en maatschappij. In het katholiek sociaal denken staat de notie van de menselijke waardigheid centraal. Als schepsel van God heeft die waardigheid van de mens een transcendent fundament. Dat besef vormt een stimulans om respectvol en hoffelijk met andere mensen om te gaan. Tegelijk vormt het een belangrijke rem op fysiek en verbaal geweld. Wie een medemens of de schepping schaadt, raakt immers ook de Schepper.

Oefenplek

Het inoefenen van goed en kwaad vindt allereerst plaats binnen gezinnen, als primaire plek van opvoeding. Niet alleen de woorden, maar vooral het geleefde leven van vader en moeder zijn van onschatbare waarde voor de overdracht van moreel gedrag. Hoewel de oude driehoek gezin, school en kerk in het huidige Nederland allang geen vanzelfsprekend meer is, kunnen parochies, kerkelijke gemeenten en christelijke scholen een bijdrage leveren aan de internalisering van noties als hoffelijkheid en compassie.

Moreel Esperanto

Jaren geleden deed Paul Cliteur een oproep om te werken aan een moreel Esperanto. Hij bedoelde daarmee dat wij Nederlanders geroepen zijn om een gemeenschappelijke morele taal te leren, nu binnen onze samenleving mensen met zeer verschillende culturele en religieuze achtergronden aanwezig zijn. Een humanist kiest voor een rationele fundering van de moraal. Een christen zal geloof en moraal niet willen loskoppelen. Maar diezelfde christen in het huidige Nederland zal beseffen dat een gedeelde morele taal noodzakelijk is. Hoffelijkheid en
compassie hebben daarbij trouwens goede Bijbelse papieren.

Vond je dit een boeiende blog? Lees meer en blijf op de hoogte door je aan te melden voor onze maandelijkse nieuwsbrief.

Mgr. Dr. Gerard De Korte is bisschop van ’s-Hertogenbosch.

#Tocqueville #christelijkgeloof #normen #waarden #deugden #hoffelijkheid #compassie #schepping #Bijbel #Kerk