Als een identiteit katholiek zou worden

Datum bericht: 14 juli 2021

Door Marc de Kesel

Marc de Kesel beschrijft identiteit als een complex, paradoxaal en universeel concept. Hoe kan iemands identiteit uniek zijn, wanneer deze onlosmakelijk in verbinding staat met de ander? Voor welke opgave staan we vandaag de dag met betrekking tot onze identiteit? De Kesel beantwoordt deze vragen aan de hand van de katholieke identiteit; deze bouwt voort op het universele karakter van een identiteit en stelt daarin iedereen gelijk.

Identiteit is in. Dit is al langer dan vandaag zo, maar meer dan een tijd terug is het iets waarvoor je nu weer kunt opkomen. Het dwingt respect af als je ermee schermt en ervoor vecht. Je hebt een identiteit: dat mag de wereld best geweten hebben!

Denk aan de manier waarop seksuele identiteit in de belangstelling staat. Dat ik de sekse vertoon waarmee Moeder Natuur mijn lichaam heeft gesigneerd, wil nog niet zeggen dat die signatuur mijn seksuele identiteit vertolkt, laat staan bepaalt. Verre van. Die is specifieker, genuanceerder, eigenzinniger. Daar kom ik voor op, daar eis ik respect voor. Ook seksueel ben ik niet zomaar wie of wat de eerste de beste denkt dat ik ben.

Identiteit als vlag voor militanten

Hadden de Nederlandse bisschoppen dan, puur formeel en in een heel andere context, iets dergelijks in gedachten toen zij eind vorig jaar de Radboud Universiteit het label katholiek ontnamen? In hun geval zou het dan klinken als: ‘Wij bisschoppen, wij zeker, zijn katholiek en weten wat een katholieke identiteit inhoudt. Die staat ergens voor, voor iets specifieks, genuanceerds, eigenzinnigs. En als iemand zijn of haar identiteit wil sieren met dit label, is het niet ondenkbaar dat die labeling niet klopt. En voor de Radboud Universiteit klopt die niet. Spijtig voor wie het anders wil, maar zo is het.’

De beslissing van de bisschoppen surft in die zin mee op een recente tendens waarin ‘identiteit’ een erkende vlag is geworden die je op de meest diverse militante fronten ziet wapperen. Als bisschoppen dit doen, haalt dat doorgaans geen goede pers, terwijl een queer-militante doorgaans op meer bijval kan rekenen.

Maar hoe dan ook neemt dit niet weg dat aan die recent populair geworden identiteitsclaim toch iets raars kleeft. En dit komt pas goed aan het licht als je over zoiets als ‘katholieke’ identiteit gaat nadenken.

‘Ik is een ander’

Maar eerst ‘identiteit’. Dit woord zegt in principe niet veel meer dan dat iets identiek is aan iets anders, of exacter, aan zichzelf. A=A. Ik=ik.

Maar ja, wie is ‘ik’? Om daarop te antwoorden, moet ik het wel over iets hebben, over dat ‘iets’ – dat ‘andere’ dus – dat ik ben. Ik ben queer/ hetero/homo, rechts/links/anarcho-conservatief, Nederlander/Belg/Marokkaan, gereformeerd/hervormd/katholiek … Of, zoals de Franse dichter Arthur Rimbaud het ooit zei: ‘Ik is een ander’.

Wil ik een identiteit hebben, moet ik iets of iemand zijn, iets of iemand anders dus. Ik val met andere woorden nooit zomaar, als vanzelf, samen met mijzelf. Mijn Ik is in de grond ‘een ander’, en daarom ook altijd ‘een andere ander niet’. Identiteit gaat dan ook nooit alleen maar over mijzelf, maar altijd ook over de ‘ander’ aan wie ik identiek beweer te zijn en die andere ‘ander’ met wie ik liever niet wil worden geïdentificeerd.

man-1835195_1280

Vrije identiteit

Het is best complex, die identiteit van ons, zeker in onze moderne tijden waar wij er nog eens uitdrukkelijk van uitgaan dat identiteit alles met vrijheid te maken heeft. Ik ben wie ik ben, altijd ook omdat ik kan zijn wie ik in alle vrijheid wil dat ik ben.

Maar zelfs dan ben ik altijd ook identiek aan een ander en tegelijk niet identiek aan een andere ‘ander’. Complex inderdaad: onze identiteit is in zichzelf gespleten: ik val nooit zomaar samen met mijzelf en precies dit is mijn identiteit; en die individuele, gespleten identiteit van ons is juist daarom onherroepelijk sociaal.

Dat laatste is niet onbelangrijk. Dat onze identiek nooit zonder meer zichzelf samenvalt, dat elk van ons ‘een ander is’, en dat wij dat in alle vrijheid zijn: daarin zijn wij dan wel weer met zijn allen gelijk aan elkaar. Dit maakt identiteit tot iets waarin wij allen ‘gelijk, vrij, en broeders’ zijn, zoals de Franse Revolutie het formuleerde (en daarbij, typisch, de ‘zusters’ vergat). Met vallen en opstaan trachten wij met allen samen die identiteit sindsdien waar te maken.

Universele identiteit

Moderne identiteit is met andere woorden een universeel ideaal. Wij mensen zijn allen gelijk, maar niet omdat wij feitelijk gelijk zijn. Feitelijk verschillen wij allen van elkaar en zijn wij vrij om ons, vanuit dat verschil, met elkaar te identificeren of niet te identificeren. Maar daarin, en daarin alleen, zijn wij allen gelijk.

Tussen de mens en zichzelf gaapt een verschil, een ongelijkheid, een andersheid, en daarin – in dat verschil, in die andersheid, in die ongelijkheid met zichzelf – zijn wij allen gelijk. Die gelijkheid, die identiteit: dit is de opgave waarvoor onze mondiale, kosmopolitische, multiculturele, multireligieuze cultuur ons vandaag stelt.

Katholieke identiteit als opdracht

En hoe zit het dan met ‘katholieke’ identiteit? Misschien wel eenvoudigweg zo, zoals hierboven beschreven! Want dat is wat het Antiek-Griekse woord ‘katholiek’ betekent: universeel. Jullie zijn ‘noch Jood noch Griek [lees: niet-Jood]’, voortaan zijn jullie allen gelijk, schrijft Paulus aan zijn kosmopolitische gemeenten.

Paulus schrijft wel dat zij allen gelijk zijn ‘in Christus’. Wat hij daar precies mee wil zeggen, is niet in een, twee, drie uit te leggen, zeker niet wanneer wij twee millennia christelijke discussie daarover naslaan. Maar het principe is helder: wie Christus volgt, werkt mee aan wereld waarin allen gelijk zijn, en in die gelijkheid hun identiteit en hun vrijheid kunnen vinden. Als Christus-aanhangers een katholieke identiteit claimen, dan zijn zij het aan zichzelf verplicht om deze openheid naar de kosmopolitische ander daarin een hoofdrol te laten spelen.

Toegegeven, een behoorlijk moeilijke opdracht, maar die geldt evengoed voor alle andere identiteiten in dat kosmopolitische dorpje van ons. Daarin zijn wij met z’n allen inderdaad gelijk, identiek.

(En voor wie af en toe Franse filosofen leest: de atheïst Alain Badiou zou het niet anders formuleren.)

Vond je dit een boeiende blog? Lees meer en blijf op de hoogte door je aan te melden voor onze maandelijkse Blog Alert!

Marc De Kesel is wetenschappelijk medewerker van het Titus Brandsma Instituut en bijzonder hoogleraar Theologie, mystiek & moderniteit aan de Faculteit Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen, Radboud Universiteit, Nijmegen.

#Tocqueville #identiteit #katholicisme #gelijkheid #vrijheid #waarden #normen #instituties #Radboud #Universiteit #universeel