Keuzevrijheid tijdens de coronacrisis
Hoe ziet de toekomst na de coronacrisis eruit? Hoe groot is onze keuzevrijheid nu eigenlijk? Ignace de Haes, loopbaanbegeleider van de Faculteit Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen van de Radboud Universiteit, filosofeert over hoe wij in deze onzekere tijden toch keuzes kunnen maken.
Tijdens deze coronacrisis moet ik veel denken aan Simon Vestdijk. Simon Vestdijk is een schrijver die al lang vergeten is. Van hem werd gezegd dat hij sneller kon schrijven dan God kon lezen. Jaren geleden heb ik hem gelezen. Wat altijd in mijn herinnering blijft is een fragment over het maken van keuzes voor de toekomst; in ons geval nu: keuzes voor na de tijd van het coronavirus.
Het fragment komt uit het boek De dokter en het lichte meisje. In het eerste hoofdstuk spreekt Vestdijk over de Griekse halfgod Herakles. Herakles moet zijn goede werken gaan verrichten en meteen wordt hij voor een keuze gesteld. Op de berg Kithairon moet hij een leeuw doden. Op een gegeven moment wordt Herakles voor een keuze gesteld: het brede pad links of het smalle pad rechts. Is Herakles wel vrij om te kiezen?, vraagt Vestdijk zich af. Is het niet zo dat wij achteraf spijt hebben van de keuze die wij wel of niet hebben gemaakt? De vrijheid laat zich alleen maar zien door terug te blikken op de keuze die gemaakt is en vervolgens te mijmeren over de andere keuze die wij gemist hebben, maar ook hadden kunnen doen. Wat voor vrijheid is dat?
Onderworpen aan de keuzevrijheid
Terwijl Herakles op zijn knots leunt, twijfelt hij over het pad dat hij zal nemen. Op het smalle pad staat een strenge vrouw; het is het pad van de deugd. Op het brede pad staat een bekoorlijke vrouw: het pad van de ondeugd. Wat is nu de vrijheid van het kiezen? Laat hij zich door zijn verlangens leiden of door zijn ratio? Welke keuze hij ook maakt, hij zal altijd terugdenken over wat er gebeurd zou zijn als hij het andere pad had gekozen. Herakles heeft uiteindelijk gekozen voor wat de ‘Overlevering’ hem wilde laten doen: hij heeft het smalle pad genomen, want de Goden weten wat voor hem nodig was om een held te worden. Hier stoppen de mijmeringen van Vestdijk en gaan de mijne door.
Waarom heeft hij zich laten voorschrijven om links en niet rechts te gaan? Als hij open had gestaan voor zijn omgeving en zich niet had laten onderwerpen aan de twee keuzes die hem op dat moment waren voorgeschoteld, was hij er misschien achter gekomen dat er ook een pad rechtdoor was. Herakles is sterk, maar ook een beetje dom en dociel.
De vrijheid om zélf goed na te denken
Terug naar vandaag de dag. Zowel links als rechts worden er allerlei ideeën geopperd over de keuzes die wij moeten maken na de coronacrisis. Soms zijn het ideeën van het brede pad die heel jong klinken en verleidelijk zijn en soms ook van het smalle pad die oud en zuur klinken. Maar wat moeten wij kiezen? Is dit keuzevrijheid? De toekomst kennen wij niet. Wij hebben in ieder geval de vrijheid om zelf goed na te denken en wij hebben de keuze om niet als vanzelfsprekend één van de toekomstvoorspellers te volgen, zoals daarentegen wel Herakles had gedaan.
De vrijheid om rechtdoor te gaan
Herakles had dus niet links, niet rechts, maar ook gewoon rechtdoor kunnen gaan, alhoewel die keuze hem niet was voorgelegd. Hij deed gewoon wat hem opgedragen was: kiezen tussen twee opties. Een beetje creatief denken kon Herakles kennelijk niet. Die vrijheid hebben wij wel: zelf goed nadenken welke keuzes er zijn te maken. Wat de toekomst brengt, weten wij niet. Dankzij Simon Vestdijk heb ik altijd hetzelfde ritueel: als mij gevraagd wordt ofwel links of rechts te gaan, vraag ik mij altijd af: is er ook een rechtdoor?
Ignace de Haes is loopbaan- en stagebegeleider van de Faculteit Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen van de Radboud Universiteit.
Meld je nu aan voor de Tocqueville-nieuwsbrief!
Lees meer over vrijheid
Tags: Tocqueville, keuzevrijheid, toekomst, coronacrisis, coronavirus, creativiteit