Ligt de bijl aan de wortel van de vrijheid van onderwijs?

Datum bericht: 24 november 2021

Door Ad van der Helm

In oktober 2021 nam de Tweede Kamer een motie aan die de wens uitsprak dat de regering een bijzondere school verbiedt identiteitsverklaringen te vragen van ouders (de motie-Kwint c.s.). 1 Als de regering deze motie uitvoert, is dat de bijl aan de wortel van de vrijheid van onderwijs.

Iedere school, openbaar of bijzonder, brengt graag onder woorden waar zij voor staat. Scholen met een specifieke religieuze grondslag of een onderwijskundige visie willen ook ouders duidelijk maken wat zij van de school kunnen verwachten.

De grote verscheidenheid aan scholen weerspiegelt de pluriformiteit van de Nederlandse bevolking. De Grondwet beschermt deze pluriformiteit in godsdienst, levensovertuiging en onderwijskundige visies. Als een school aan ouders niet meer kan vragen de grondslag van de school te onderschrijven, dan wordt zo’n bijzondere school een vrijblijvende oefening. Minister Slob van Onderwijs voelde dan ook niets voor de motie-Kwint c.s. en ontraadde deze.

Indringende vragen

Mogen bijzondere scholen straks de ouders van leerlingen niet meer vragen loyaliteit te hebben voor de levensbeschouwelijke of onderwijskundige richting van de school? Betekent dit niet de facto een ongrondwettelijke inperking van de vrijheid van onderwijs? Zal dit niet tot gevolg hebben dat de grote diversiteit van stromingen in het onderwijs wordt versmald?

Constitutionele bouwsteen

De vrijheid van onderwijs is een constitutionele bouwsteen van de Nederlandse democratische rechtsstaat waarin de diversiteit in levensbeschouwingen en religies wordt gezien als een verrijking van de Nederlandse samenleving, zo bevestigt ook de Onderwijsraad in het advies Grenzen stellen, ruimte laten De gelijkberechtiging van openbaar en bijzonder onderwijs is in 1917 grondwettelijk geregeld. De levensbeschouwelijke eigenheid van het onderwijs heeft zich sindsdien voortdurend aangepast aan de veranderende omstandigheden in de Nederlandse samenleving. De doelstelling van deze scholen is om de leerlingen te doen ontwikkelen tot mensen die vanuit hun religieuze of levensbeschouwelijke overtuiging hun maatschappelijke verantwoordelijkheid op zich nemen. Hun persoonlijke overtuiging werd en wordt gezien als succesfactor voor burgerschap.

binnenhof-g90dc74c98_1280

Kwaliteit

De bestaande wetgeving verzekert dat democratische en rechtsstatelijke waarden in het onderwijs gerespecteerd worden. Alle scholen, bijzondere én openbare, moeten aan kwaliteitseisen voldoen. Wanneer een individuele school daarin onverhoopt tekortschiet, moet dáárop gereageerd worden en de wetgeving biedt daarvoor al mogelijkheden. Niet gepast is een generieke maatregel om de vrijheid van onderwijs in te perken.

Een reality check

In de maatschappelijke en politieke discussie lijken confessionele scholen steeds vaker gezien te worden als een bedreiging van de democratische rechtsstaat. Deze framing past niet bij de inzet van de christelijke scholen. De Onderwijsraad constateert dat katholieke en protestants-christelijke scholen juist vaak in mindere mate tot segregatie leiden dan het openbaar onderwijs. Reformatorische scholen als specifieke categorie wijken in dit opzicht niet af van het gemiddelde. Algemeen bijzondere scholen zonder religieuze grondslag en vrije scholen (antroposofisch) dragen daarentegen relatief veel bij aan segregatie. Waar komt dan de behoefte vandaan om grenzen te stellen aan de vrijheid van onderwijs en daarbij vooral de confessionele scholen te viseren?

De beperking van de vrijheid van onderwijs die steeds meer Tweede Kamerleden lijken voor te staan, dreigt van de scholen een instrument van de overheid te maken, die zo het verlengstuk van staatsopvattingen dreigen te worden.

Drie schillen

Voor de Onderwijsraad is democratisch burgerschap de kern van een school. Wat de school als identiteit en richting formuleert is niet meer dan aanvullend. Het evenwicht tussen het eigen verhaal van de school en de kern van de onderwijsboodschap dient volgens de raad aangepast te worden: de visie en levensbeschouwing van de school behoren niet meer tot de kern, maar zijn slechts een aanvulling op de kern. Deze kern wordt door de overheid voorgeschreven. Zo gezien is de visie van de school niet meer dan een sausje over de door de staat aan alle scholen opgelegde kern.

school-work-g1c64c6617_1280

In de visie van confessioneel onderwijs zijn de kernwaarden van de school het fundament, waarbij burgerschapsvorming onderdeel is van de onmisbare persoonsvorming op de school. De mens is meer dan burger alleen: de kwaliteit van de menselijke persoonsvorming en de socialisatie in de menselijke gemeenschap zijn breder. De overheid heeft effectieve instrumenten om het democratisch burgerschap inhoud te geven. Die bevoegdheid lijkt mij ruim voldoende.

De discussie over burgerschap lijkt mede door het advies van de Onderwijsraad een eigen leven te gaan leiden. Dit wordt versterkt door de discussie in de Tweede Kamer rond de motie-Kwint c.s. Met het aannemen van deze motie tornt de Tweede Kamer aan de grondwettelijke vrijheid van onderwijs. Dit is onterecht en onnodig. De ‘oplossing’ is daarmee veel erger dan de vermeende kwaal.

Vond je dit een boeiende blog? Lees meer en blijf op de hoogte door je aan te melden voor onze maandelijkse Blog Alert.

Ad van der Helm is, priester van het bisdom Rotterdam en hoofddocent canoniek recht aan de KU Leuven.

#Tocqueville #onderwijs #vrijheid #onderwijsvrijheid #burgerschap #pluralisme #instituties #waarden #normen #politiek #TweedeKamer

Een meer uitgebreide versie van dit blog is te vinden als longread op deze site.

Noten:

1. De motie-Kwint c.s. van 30 september 2021 (aangenomen op 5 oktober 2021 met 134 stemmen voor), opgehaald van https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/moties/detail?id=2021Z16917&did=2021D36389.

2. Onderwijsraad, Grenzen stellen, ruimte laten. Artikel 23 in het licht van de democratische rechtsstaat, Den Haag: Onderwijsraad, oktober 2021, opgehaald van Grenzen stellen, ruimte laten | Advies | Onderwijsraad.