Prinses Corona

Datum bericht: 10 juni 2020

Hoe een virus de grondslag van onze politiek blootlegt

Door Marc de Kesel

Filosoof Marc de Kesel laat zien hoe het coronavirus ons economisch en politiek systeem doet schudden. Wat is de grondslag die over blijft? En wat gaan we leren van 'Prinses Corona?'

Ongevraagd kwam zij binnen en al snel zat er weinig anders op dan diep voor haar te buigen en ons geheel naar haar grillen te plooien. Corona is een prinses, zij beweegt zich daar waar prinsen heersen – of, abstracter, principes, beginselen. Die van ons leven bijvoorbeeld, van ons individuele leven in de eerste plaats. De prinses heeft de soevereine macht ons het leven te benemen. Bij al te velen onder ons deed zij dat ook. En zij tast ons samenleven aan. Zij gebiedt ons afstand te houden, in quarantaine te gaan, thuis te werken, bezoek te weigeren. En zij raakt onze economie, heftig, nietsontziend – tot in haar beginsel, inderdaad.

Lady Economy

Hoezo? Behoorde Lady Economy niet ook tot de orde van de prinsen? Is economie niet veruit het meest dragende principe van ons samenleven, het beginsel bij uitstek dat onze omgang met elkaar regelt en fundeert? Is zij niet de prinses die wij alle vrijheid moeten geven om onze samenleving draaiende te houden?

Dit is in elk geval wat we al een halve eeuw in steeds stijgende mate waren gaan geloven. De crisis van 2008 had het ons voor de zoveelste keer in het gezicht geslingerd: alles is economie, en als díe crasht, sleurt zij iedereen met zich mee. En zie, daar wandelt Prinses Corona binnen. Zelfs Prinses Economie buigt voor haar en gaat waar gewenst helemaal platliggen. Wie is nu onze ware prinses? Waar ligt het principe, het beginsel, waar onze samenleving op rust?

stock_exchange_Tocqueville_Blog_Prinses_Corona_MarcDeKesel

Het leven boven de economie

De coronacrisis laat ons pijnlijk overtuigend voelen dat dit niet de economie is, hoe principieel die zich ook in ons samenleven heeft ingeweven. Het principe van ons samenleven is ‘leven’, het leven dat we met elkaar delen. Wij hebben elkaar in leven te houden. En dat doen wij door voor elkaar ‘leven’ te maken en onder elkaar ‘leven’ uit te wisselen. In onze cultuur betekent dat: produceren en handeldrijven. Maar wij produceren en drijven handel om te leven: leven is het eerste doel, het principe, de prinses waarvoor wij met zijn allen in eerste en laatste instantie buigen. Als puntje bij paaltje komt – als bijvoorbeeld prinses Corona langskomt – moeten de wetten van de economie wijken voor de wetten van het leven, buigen voor de wet die zegt dat wij leven en samenleven om het leven van elk van ons te koesteren en op de rails te houden.

Die idee is al bij al niet zo oud. Het is pas sinds het midden van de achttiende eeuw dat wij het principe van ons samenleven – het principe waarop wij onze maatschappij gronden, de ‘prinses’ waaraan wij de macht van onze politiek toeschrijven – als ‘leven’, als zorg voor het ‘leven van de bevolking’ definiëren. Michel Foucault smeedde daar een concept voor: ‘biopolitiek’. Politiek en politieke macht vinden hun laatste legitimatie in de ‘bios’, in het ‘leven’ van hen over wie macht wordt uitgeoefend.

covid-19_Tocqueville_Blog_Prinses_Corona_MarcDeKesel

Biopolitiek

Het rare aan het seminarie dat Foucault in 1979 weidde aan De geboorte van de biopolitiek (Boom, 2013) is dat het niet of nauwelijks over biopolitiek gaat, maar integraal de geschiedenis van het neoliberalisme uiteenzet. Maar laat de link je niet ontgaan: in het tijdgewricht dat de liberale economie ontstaat en vrije handel bepalend wordt voor een samenleving die zich op vrijheid fundeert, heet dat fundament ‘leven’. Het principe van een vrijhandelssamenleving is biopolitiek. Prinses Corona laat hier geen misverstand toe: de reden waarom wij aan economie doen en een vrije markt uitbouwen ligt in het koesteren van het leven van de vrije burgers die eraan deelnemen – vrije burgers die, omdat zij vrij zijn, ook allen gelijk zijn.

Hopelijk krijgen wij het coronavirus onder controle. Maar als wij dan terug overgaan tot de gekende neoliberale orde van de dag, hebben we van die Prinses bitter weinig geleerd.

Marc De Kesel is verbonden aan het Titus Brandsma Instituut, Radboud Universiteit, Nijmegen. Hij schrijft over religie- en mystiektheorie, holocaustreceptie, lacaniaanse theorie en kunst- & cultuurkritiek. Hij publiceerde onder meer Zelfloos. De mystieke afgrond van het moderne Ik (Utrecht: Kok, 2017); Het Münchhausenparadigma. Waarom Freud en Lacan ertoe doen (Nijmegen: Vantilt, 2019).

Blijf op de hoogte en abonneer je nu op de Tocqueville nieuwsbrief!

Tags: Tocqueville, waarden en normen, vrijheid, gelijkheid, economie, Coronacrisis, biopolitiek, Foucault

Zie ook Radboud Reflects @Home

Lees meer over Tocqueville en waarden en normen