Tocqueville en Chevalier: Twintigers op rondreis door de Nieuwe Wereld (II)

Datum bericht: 23 maart 2022

Door Wim de Jong

De jonge econoom en ingenieur Michel Chevalier was een tijdgenoot van Tocqueville. Net als Tocqueville schreef hij een verslag over zijn reis naar Amerika, dat ook een grote bestseller werd. In dit blog verkent Wim de Jong de uiteenlopende visies van beide mannen op de democratie en het populisme in de Amerikaanse politiek. Hoe keken zij aan tegen Andrew Jackson, generaal en president van de Verenigde Staten (1828 -1836)?

Chevalier stapte eind 1833 van de boot in New York en viel als econoom meteen met zijn neus in de boter. De stad was in rep en roer vanwege de ‘oorlog’ die president Andrew Jackson verklaard had aan de Bank of the USA, een voorloper van de centrale bank.

President Andrew Jackson, het volk en de elite

President Jackson was een kleurrijk figuur. Zijn naam had hij te danken aan het meedogenloze optreden tegen de zuidelijke Indianen. Zijn aanhangers noemden hem Old Hickory – hij was zo hard als een nootje. Zij fluisterden ook dat hij een kogel in zijn lichaam had die naar zijn hart kroop. Jackson richtte de Democratische partij op, die zich keerde tegen de elites in de grote stad die volgens haar trekken kregen van een aristocratie. Na een populistische campagne tegen die elite werd Jackson in 1828 tot president verkozen. De verkiezingen waren de eerste met vrijwel algemeen kiesrecht.

President Jackson wilde Amerika teruggeven aan de eenvoudige boeren die het land volgens hem groot hadden gemaakt. Daarom keerde hij zich tegen kredieten en papiergeld, dat volgens hem alleen gebruikt werd om eenvoudige Amerikanen te beroven. Het instituut dat volgens hem verantwoordelijk was voor dit perfide kapitalisme was de Bank of the USA. Hij stelde dan ook alles in het werk om dit instituut, dat zich door een aantal schandalen kwetsbaar had gemaakt, kapot te maken.

Het is voor ons vandaag niet moeilijk te zien waarom oud-president Donald Trump zich in deze man herkent. Toen hij president werd in 2016 liet hij een portret van Jackson in de Oval Office hangen. Het is evenmin toevallig dat de huidige Amerikaanse president Joe Biden het portret in 2021 direct liet verwijderen.

Tocqueville wim de jong(2)

President Trump in het Oval Office met het portret van Andrew Jackson aan de muur

Chevalier over president Jackson

Chevalier was gechoqueerd door de onbelemmerde manier waarop een democratisch systeem zulk, in zijn ogen destructief, gedrag kon voortbrengen. Hij tekende over president Jackson op:

'Er werden bezwaren geuit tegen zijn starre denken, het ongeduld met tegenspraak dat hij gedurende zijn hele carrière had getoond, het obstinate volgen van zijn impulsen, ondanks de bepalingen van de wetten, en zijn neiging om het zwaard van Alexander te gebruiken, in plaats van zich te conformeren aan de vertragingen van grondwettelijke vormen'.1

Tussen afschuw en waardering

Chevalier was oud-lid van de Saint-simonisten, een sekte van jonge polytechnici die een technocratische ‘religie’ aanhingen: een voorhoede van verlichte progressieve knappe koppen moest door innovatie, communicatie en infrastructuur verbinding tussen de volkeren realiseren en een rationeel en rechtvaardig bestuur voor allen brengen. De irrationele woede tegen de Bank, die volgens hem cruciaal was voor de ontwikkeling van Amerika, was voor Chevalier een teken van de domheid van kiezers, die met gemak kunnen worden gemanipuleerd door populisten. Het gewone volk, zo meende hij, bestaat bovendien niet bepaald uit kosmopolieten: hun patriotisme is ‘levendig en warm, maar ook bruut, onrechtvaardig en arroganter’ dan dat van de hogere klasse.

Chevalier had enerzijds grote waardering voor het eigen initiatief en de hang naar zelfbestuur van de Amerikanen. Hun individuele verantwoordelijkheidsbesef bracht meer tot stand dan het geval was in het lethargische Frankrijk. Ook was hij onder de indruk van het politieke enthousiasme; verkiezingsbijeenkomsten vergeleek hij met religieuze processies:

'De processie was bijna anderhalve kilometer lang; de democraten marcheerden in goede orde naar de schittering van fakkels; de spandoeken waren talrijker dan ik ze ooit had gezien in enig feest; allen waren doorschijnend gemaakt, vanwege de duisternis'.2

Anderzijds was hij verbijsterd dat wat in Europa direct als despotisch zou worden gebrandmerkt, in de Amerika als een daad van republikeins patriotisme werd gezien. Net als Tocqueville zag hij de tendens tot het afbreken van autoriteit als kenmerk van de moderne democratische samenleving. Die absolute gelijkheid tussen de slimmen en de dommen leidde volgens Chevalier tot evenveel ellende in republieken, als het principe van ongelijkheid deed in monarchieën.

pyro-gbe558a23b_1280

Een voorspelling

Chevalier zag dat democratische politiek heel radicaal kon zijn, maar ook dat Amerikanen een enorm respect voor privébezit hadden. Krediet zag hij als een van de beste uitvindingen van de moderne tijd en hij voorspelde dat juist een door commercie geobsedeerd volk als de Amerikanen op de langere termijn niet buiten een centrale bank zou kunnen. Ondanks hun afkeer van bourgeois elites zouden zij het uiteindelijk niet kunnen stellen zonder de mannen van Wall Street. Hij had uiteindelijk gelijk. President Jackson won zijn strijd tegen de bank en stortte Amerika daarmee in een economische crisis. Toch zou er jaren later een fatsoenlijke centrale bank komen.

Volk én elite

Hoeveel kritiek Chevalier ook had op Jackson, die hij net als Tocqueville geen groot staatsman vond, ergerde hij zich ook aan de platte aanvallen op deze man, die ondanks alles als generaal een grote staat van dienst had. Daarmee liet Chevalier zien wat voor hem het meest telde: een meritocratisch ideaal, dat in het Frankrijk van na de Revolutie ook een eenvoudige jongen als hemzelf de kans bood om zich te ontwikkelen via de prestigieuze Ecole Polytechnique. Net als Tocqueville keek hij met afgrijzen naar de nivelleringsdrang in moderne democratieën; maar anders dan zijn beroemde landgenoot geloofde hij dat de voordelen van een ondernemende moderne samenleving konden worden verbonden met een stevige bestuurlijke kaste, die de oren niet liet hangen naar de luimen van het volk.

Een technocraat versus een democraat

Het verschil in visie op dit punt tussen Chevalier en Tocqueville kwam later scherp naar voren. Tocqueville beschouwde het autoritaire bewind van Napoleon III als een catastrofe; Chevalier zag er een kans in om eindelijk stappen te zetten op het gebied van technologie en publieke werken, ten dienste van het volk en de wereldvrede.
En wij? Ook na tweehonderd jaar moderne democratie zijn discussies over populisme en technocratie, over volk en elite nog altijd aan de orde van de dag.

Vond je dit een boeiende blog? Lees meer en blijf op de hoogte door je aan te melden voor onze maandelijkse Blog Alert.

Het eerste deel, ‘Tocqueville en Chevalier: Twintigers op rondreis door de Nieuwe Wereld’ (24 juni 2021) is te vinden op  Tocqueville en Chevalier: Twintigers op rondreis door de Nieuwe Wereld - Tocqueville (ru.nl).

Wim de Jong is politiek historicus en politiek filosoof.

#Tocqueville #Chevalier #Frankrijk #Amerika #economie #politiek #populisme #volk #democratie #technocratie #elite #president Andrew Jackson #instituties

Noten:

1. Michel Chevalier, Society, manners and politics in the United States (New York: Burt Franklin 1839/1969) 177.

2. Chevalier, 318.