Traditie betekent dynamiek

Door Wil Derkse

Traditie betekent dynamiek. Het woord is verbonden met ‘tradere’, wat verschillende vormen van beweging aanduidt. In het Engelse woord ‘trade’ (handel) klinkt dit door. Handel is op weg, doet mensen en middelen bewegen en stromen. We hebben het dan ook over handelswegen en handelsstromen.

Voeding voor de ziel

Onze innerlijke vitaliteit heeft voeding nodig. Voeding veronderstelt stroming, verandering, stofwisseling, ademhaling. In de eerste Psalm, een preludium op het hele boek van de 150 Psalmen, gaat het over de mens die voor het leven, voor de vitaliteit gekozen heeft en niet voor een weg die verdroogt en verzandt. Een van mijn favoriete verzen luidt:
‘Als een boom is hij (zij), wortelend waar water stroomt’ (vert. Gerhardt/Van der Zeyde).

Wat mij raakt is de dynamiek die hierin doorklinkt. Om te beginnen is een boom een levend en over lange tijd groeiend organisme, in een voortdurend en dynamisch contact met wat hem omgeeft. Maar een extra accent geven de woorden ‘wortelend’ en ‘stroomt’, die beide dynamische processen aanduiden. Het gaat niet om statisch aanwezige wortels. Die boom is voortdurend aan het ‘wortelen’; die wortels groeien ook, gericht en als het ware zoekend naar leven brengend water.

Wortelen is groeien

In gesprekken met wie werkzaam zijn in maatschappelijke organisaties hoor ik wel eens zeggen: ‘Wij hebben wél onze wortels’, daarmee duidend op doelen – niet zelden verbonden met levensbeschouwelijke tradities – die in statuten en historische programmaparagrafen zijn vastgelegd. Wortels kunnen dan wel stevig zijn, maar blijven in de groei. Of ook: ‘Ja, die traditie is allemaal verleden! Het gaat om het heden en de toekomst’. Maar wat het verleden (waarvan de interpretatie trouwens zelf levend, dynamisch en traditievernieuwend kan zijn) naar het heden en de toekomst doet stromen, kan daarin heel voedend en vitaliserend zijn.

Een stromende rivier

In dat favoriete psalmvers gaat het bovendien niet om stilstaand water, maar om water dat stroomt. Een dynamische traditie is als een rivier. Een rivier heeft bronnen – meestal meerdere. Contactverlies met bronnen betekent verdroging. Een rivier heeft zijstromen, afkomstig uit heel andere bronnen, die verfrissend en voedend (en soms ook vervuilend) kunnen werken. Een rivier stroomt in een bedding. Die heeft een zekere duurzaamheid en stevigheid – anders liep het water zo maar verstrooid weg - maar is op langere termijn voortdurend aan veranderingen onderhevig.

Soms ook waaiert een rivier in een verruimende delta uit, van verschillende maar toch verbonden stromingen. En de rivier en de delta stromen uit in iets wat veel groter is dan zij zelf zijn: de zee, de oceaan. Daarin zet het water zijn reis voort en wordt het opgenomen.

Levende waarheid

Dit aspect van de metafoor van de rivier is ook van toepassing op levensbeschouwelijke en maatschappelijke organisaties. Ja, ook voor de (christelijke) Kerk zelf, zoals Augustinus het stelt in een preek over de parabel van de Barmhartige Samaritaan: onze Kerk is als een zorgende herberg en pleisterplaats op onze weg; een pleisterplaats die wij nodig hebben. Verfrist en opgeknapt zetten wij daarna de reis voort. Het doel van de reis is iets anders en veel groters dan die herberg. Ook deze traditie is dynamisch. In de woorden van de theoloog Joseph Ratzinger (later bekend als paus Benedictus XVI): ‘Eine Wahrheit die sich nicht ändert ist falsch’. Het gaat immers om een levende waarheid.

Wil Derkse is filosoof en voormalig hoogleraar aan de TU Eindhoven en de Open Universiteit. Hij was voorts hoogleraar-directeur van het Soeterbeeck Programma voor Wetenschap, samenleving en levensbeschouwing (nu Radboud Reflects) van de Radboud Universiteit. Hij is oud-directeur van de Stichting Thomas More (voorheen Radboudstichting) en schrijver van Een levensregel voor beginners - Benedictijnse spiritualiteit voor het dagelijkse leven.

Lees ook deze eerdere blog van Wil Derkse

Blijf op de hoogte en meld je nu aan voor de nieuwe Tocqueville nieuwsbrief!

Tags: Tocqueville, Augustinus, Benedictus XVI, kerk, traditie, ziel, vernieuwing, toekomst, vitaliteit