Waar is Amerika’s inspiratie tot hoop, vrijheid en broederschap?

Datum bericht: 19 januari 2022

Door Paul van Sasse van Ysselt

Het gaat niet goed met Amerika. Dat ligt volgens kenners bepaald niet alleen aan het voormalig presidentschap van Donald Trump. De president markeerde ‘slechts’ het culminatiepunt van wat al decennialang misgaat in de Verenigde Staten, economisch, raciaal, politiek, cultureel, technologisch en constitutioneel. Voor Europa is het nuttig om in de spiegel van Amerika te kijken. Paul van Sasse van Ysselt bepleit daarnaast ook méér dan dat.

De begrijpelijke opkomst van (oud)president Trump

Nick Bryant, BBC correspondent in New York, sprak in zijn boek When America Stopped Being Great (2021) over de verkiezing van president Trump als culminatiepunt van een veelheid van ontwikkelingen. De boodschap dat Amerika al langer in de problemen zit, werd eerder al door Barbara Ehrenreich genadeloos aangetoond in haar boek Nickel and Dimed (De achterkant van de Amerikaanse droom) uit 2001. Tegen deze achtergrond van decennia aan neergang is het dan ook niet heel vreemd dat Trumps popularisering van de Amerikaanse campagneslogan "Let’s make America great again" en zijn beloftes om het roer om te gooien, aansloegen bij een groot deel van de Amerikaanse bevolking.

Democratie zelf onder vuur

Ook president Trump lukte het niet om al zijn verkiezingsbeloftes waar te maken. Wat kwalijk was: hij ontpopte zich als antidemocraat, met slogans als “Drain the swamp”, “Lock her up” en “Build that wall”, door zijn als retorica verpakte leugens, het ontwijken van debat, het afbranden van de media, en zoveel meer. Dieptepunt daarbij was Trumps ontkenning van de uitslag van de laatste presidentsverkiezingen en zijn aansporing van een menigte op 6 januari 2021 om op te trekken naar het Capitool, het Amerikaanse parlementsgebouw, waar een zitting bezig was om de verkiezingsuitslag te bekrachtigen. Het Capitool werd bestormd. De rest is geschiedenis.

Luuk van Middelaar wees er in NRC Handelsblad op, dat niet alleen van Democratische, maar ook van Republikeinse zijde, inmiddels wordt gewaarschuwd voor zijn eventuele terugkeer en een daarmee gepaard gaande nieuwe aanval op de democratie1. Het spook van de autocratie of alleenheerschappij dat door Amerika waart, zoals Van Middelaar het begrijpelijkerwijs noemt, is weinig hoopvol; niet voor Amerika, niet voor Europa.

Dit Amerika is niet het Amerika waarvan Tocqueville verslag heeft gedaan in zijn standaardwerk en waarschijnlijk ook niet het Amerika dat hij voor ogen heeft gehad.

colin-lloyd-KQPRye6h2a8-unsplash

Tocqueville en de Revolutie van 1848

In de tijd van Tocqueville was zeker ook niet alles pais en vree. Sterker nog, hij was wel wat gewend in eigen land. Zo schreef hij in zijn Herinneringen aan de omwenteling van 1848:

‘Ik kreeg het gevoel dat wij in een vreemde tijd leefden, waarin men er niet zeker van was of er tussen het bestellen en het eten van zijn diner geen revolutie zou uitbreken’, daarmee overigens alles prijsgevend van zijn Normandische aristocratische inborst.

Even later:

‘Ik had pistolen bij me gestoken en al pratend met mijn collega’s [onderweg van de Nationale Vergadering naar het Champ de Mars] ontdekte ik dat de meesten van hen ook in het geheim gewapend waren. (…) La Fayette verzekerde me dat dit kleine slagwapen [een zakploertendoder] in de Nationale Vergadering veel werd gedragen, vooral na 15 mei. Zo toegerust begaven we ons naar het feest van de Eendracht.’

Het liberale revolutiejaar 1848 heeft veelal niet plotsklaps, maar wel uiteindelijk bijgedragen aan de democratisering van veel Europese landen. Vergeleken met de middelen die daarbij werden ingezet, is de Amerikaanse Capitoolbestorming weliswaar nog peanuts, maar de oriëntatierichting bij deze laatste is tegengesteld: geen opbouw, maar afbraak van democratie. Dat verontrust.

Revolutie, bevrijding en democratie

Amerika heeft Tocqueville geïnspireerd tot zijn standaardwerk over de democratie en later – als aanvoerder in geallieerd verband - Europa geïnspireerd tot hoop, vrijheid en broederschap. Daarmee staat de dag van 6 januari (2021) in schril contrast met 6 juni 1944, D-Day. De glans daarvan is zichtbaar in het monumentale metalen gedenkbeeld van Anilore Banon dat sinds 2004 de Normandische kust tussen Vierveille-sur-mer en Laurent-sur-mer siert, aan de voet van het strand van Omaha Beach.

gedenkbeeld Anilore Banon
foto: Paul van Sasse

De Franse kunstenares heeft dit indrukwekkend drieluik van beeldelementen gecreëerd

om de moed van deze mensen te eren: zonen, echtgenoten en vaders, wie hun leven in gevaar brachten en vaak hun leven offerden met de hoop de Fransen [lees: Europeanen; PvS] te bevrijden.’

Haar uitleg van de beeldengroep is verder als volgt.

  • Links gloren De vleugels van hoop, ‘zodat de kracht die deze mannen op 6 juni 1944 droegen, ons zal blijven inspireren en herinneren dat het met elkaar altijd mogelijk is om de toekomst te veranderen’.
  • Rechts staan De vleugels van broederschap, ‘zodat deze golf van broederschap ons altijd herinnert aan onze verantwoordelijkheid ten opzichte van anderen en onszelf. Op 6 juni 1944 waren deze mannen meer dan soldaten, ze waren onze broeders.’
  • In het midden prijkt tot slot het beeld Sta op, vrijheid!, ‘zodat het voorbeeld van diegenen die in opstand kwamen tegen barbaarsheid, ons zal helpen sterk te blijven staan tegen alle vormen van onmenselijkheid.’

Niet alleen Amerika, ook Europa worstelt met signalen van autocratie. Voor Europa kan het daarom nuttig zijn om in de spiegel van Amerika te kijken om, zoals Van Middelaar betoogt, ‘het zwarte scenario in Amerika verplicht deel [te] laten uitmaken van onze toekomstscan in Europa’. Dat gebeurt al in belangrijke mate. Van groter belang lijkt mij het herpakken van de inspiratie tot hoop, vrijheid en broederschap en een excursie naar de Normandische kust.

Vond je dit een boeiende blog? Lees meer en blijf op de hoogte door je aan te melden voor onze maandelijkse Blog Alert.

Paul van Sasse van Ysselt is jurist en filosoof

#Tocqueville #democratie #hoop #vrijheid #broederschap #inspiratie #1848 #Amerika #Trump #Europa

Noten:

  1. Luuk van Middelaar, ‘In de VS gaat de strijd nu tussen democratie en autocratie‘, in NRC Handelsblad, 20 oktober 2021.