Waarom Tocqueville?
Cultuur van de vrijheid
Wetten zijn belangrijk, ook in een democratie. Wetten bieden vrijheid en wetten stellen beperkingen aan de vrijheid. Maar belangrijker dan wetgeving voor een democratie is volgens Alexis de Tocqueville dat er in de samenleving zelf een cultuur van vrijheid bestaat. Tocqueville zag dat het christendom in al zijn varianten daaraan een cruciale bijdrage leverde.
‘Het geloof leert de Amerikanen om vrij te zijn’. Zo sterk zag Alexis de Tocqueville zelfs de band tussen geloof en vrijheid in het Amerika van de eerste helft van de 19de eeuw. Voor ons klinkt dat opmerkelijk. Weinigen zullen religieus geloof onomwonden met vrijheid in verband brengen; het omgekeerde is misschien eerder het geval. Maar kijken wij niet op een te oppervlakkige manier naar geloof én naar vrijheid?
De vrijheid die Tocqueville op het oog had, is niet zomaar de vrijheid om alles te doen wat niet verboden is zonder acht te slaan op anderen. Het is evenmin de vrijheid die overblijft wanneer je je van de buitenwereld terugtrekt in je privéleven. Sterker nog, in de ogen van Tocqueville waren zulke opvattingen fnuikend voor échte vrijheid. Vrijheid komt volgens Tocqueville tot stand in vrijmoedige betrokkenheid op de publieke zaak, in het nemen van maatschappelijke verantwoordelijkheid en in het nemen van verantwoordelijkheid voor het eigen leven. Voor het voortbestaan van een levendige democratie is dit alles in zijn visie ook essentieel.
De manieren waarop het geloof een houding van vrijheid voedt en versterkt, zijn veelvuldig. Geloof herinnert ons bijvoorbeeld aan wat echt belangrijk is in het leven en houdt daarmee onze blik open en naar buiten gericht. Ook biedt het ons een moreel kompas. Bijzonder voor de situatie in Amerika was nog dat de Amerikaanse cultuur van vrijheid verknoopt met de ontstaansgeschiedenis van het moderne Amerika waar velen juist naartoe gingen om in vrijheid volgens hun geloof te leven.
Het Amerika van de eerste helft van de 19de eeuw is niet het Nederland van vandaag de dag. De antwoorden van Tocqueville kunnen niet zo maar overgeplant worden op Nederland. Maar de ideeën van Tocqueville over vrijheid en het verband dat hij legt tussen vrijheid en geloof, kunnen ons ook vandaag de dag helpen om na te denken over vrijheid in onze samenleving en over de manier waarop het geloof aan een cultuur van vrijheid bijdraagt of kan bijdragen.