Interessante uitwisseling PO en VO in eerste workshop leerlijn onderzoeksvaardigheden

“Tijdens het uitwisselen van de ervaringen van de leerkrachten viel het op dat zowel basisschoolleerlingen als middelbare scholieren met hetzelfde knelpunt kampten, namelijk het opstellen van onderzoeksvragen”, vertelt Jan vanuit het hoofdkantoor van het WKRU. Leerkrachten gaven aan dat leerlingen van groep 7/8 slechts heel basale en weinig complexe onderzoeksvragen aandienden, terwijl juist op die leeftijd meer inzicht wordt verwacht. “Dit is een opvallend gegeven, maar het is wel te verklaren”, vervolgt de adviseur wetenschapseducatie, “onderzoekend leren zit namelijk niet standaard in het onderwijscurriculum. Of deze vaardigheden ontwikkeld worden is dus afhankelijk van een enthousiaste leraar die hiermee uit eigen beweging aan de slag gaat. Als deze ontbreekt, dan ontwikkelen de leerlingen geen onderzoeksvaardigheden in de eerdere jaren.”

“Tijdens de workshop werd snel duidelijk dat de leerkrachten veel behoefte hebben om onderling eigen ervaringen uit te wisselen met het geven van wetenschappelijk onderwijs. Zij vonden het nuttig om met collega’s van andere scholen in gesprek te gaan”, aldus Jan. Dit leidde tot nieuwe en verrassende inzichten, zoals het knelpunt bij het opstellen van onderzoeksvragen. “De leerkrachten vonden dit erg opvallend en sommigen waren zich hier niet van bewust. Ook werd gezamenlijk enthousiast overlegd over alternatieve manieren van aanpak. Juist op deze uitwisseling van mogelijke gebreken en knelpunten ligt tijdens de workshop de focus”, benadrukt Jan.

Bij aanvang worden leerkrachten van verschillende scholen op basis van groepsniveau ingedeeld in duo’s. “De uitwisseling van de ervaringen met het doen van onderzoek met de leerlingen staat hier centraal. De focus ligt vooral op de vraag welke vaardigheden van de leerlijn al aan bod komen in de lessen en welke nog ontbreken”, vertelt Jan. De leerlijn wordt ingezet om meer structuur te bieden tijdens het onderzoekend leren. In de leerlijn staat bijvoorbeeld wat een leerkracht kan doen om het formuleren van een onderzoeksvraag te begeleiden: “Wat belangrijk is om te weten”, benadrukt Jan, “is dat de vijf vaardigheden van de Leerlijn geen puntsgewijs stappenplan vormen. Wanneer leerlingen veel moeite hebben met het formuleren van een onderzoeksvraag, kan je ook een proefje voorleggen of een onderzoeksvraag geven. Dan kan je de leerlingen laten oefenen met de andere vaardigheden, zoals het uitvoeren van een onderzoeksplan en het analyseren van resultaten.”

Vervolgens worden twee duo’s, zowel van het primair als voortgezet onderwijs, aan elkaar gekoppeld. “Zij wisselen uit in hoeverre de leerlingen de onderzoeksvaardigheden beheersen. Vervolgens verkennen ze of er een rode draad zit in de lessen op de verschillende niveaus en of er sprake is van knelpunten. Dit is heel nadrukkelijk een gesprek om erachter te komen hoe er door samenwerking structuur aangebracht kan worden, daarvoor is het een doorlopende leerlijn.”

1. Houd rekening met voorgaande ervaring

“De leerlijn is doorlopend en gaat ervan uit dat de leerlingen in groep 7/8 al in de lagere klassen hebben geoefend met het opstellen van onderzoeksvragen en het rapporteren over de resultaten van hun onderzoekjes. Houd dus rekening met de mate van oefening”, benadrukt Jan. Mochten de leerlingen onvoldoende hebben geoefend, dan zijn er verschillende manieren om deze achterstand te overbruggen. Behandel bijvoorbeeld eerst een afgerond onderzoek, geef voorbeelden van onderzoeksvragen of bedenk deze samen, klassikaal. “Het is zeer aan te raden om de vaardigheden klassikaal te oefenen”, onderstreept Jan.

2. Oefen op het daadwerkelijke groepsniveau

De adviseur wetenschapseducatie raadt af niveaus te dalen of te stijgen, bijvoorbeeld door in groep 5/6 de leerdoelen te oefenen van groep 3/4: “Vooral tussen die groepen zit een groot verschil in de leerdoelen. Dit heeft niet alleen met oefening te maken, maar vooral met de cognitieve ontwikkeling van de leerlingen. Deze is afhankelijk van de leeftijd van de leerlingen en dus verbonden aan de groepsniveaus.” De cognitieve ontwikkeling bepaalt de wereld- en voorkennis die de leerlingen hebben en in welke mate zij abstract kunnen redeneren. “Dit is een belangrijke factor om rekening mee te houden tijdens het aanleren van onderzoeksvaardigheden, naast de mate van oefening.”

3. Begeleiding is nodig, zelfstandigheid niet vanzelfsprekend

“Vooral tijdens het opstellen van onderzoekvragen wordt, volgens mij, te veel zelfstandigheid van de leerlingen verwacht. Leerlingen stellen van nature vragen en hebben mooie onderzoeksideeën, maar dit zijn geen kant-en-klare onderzoeksvragen”, vertelt Jan. Het valt hem op dat van jonge leerlingen soms wordt verwacht dat zij min of meer zelfstandig met onderzoekbare vragen komen, waar het WKRU dit pas in groep 7/8 verwacht: “En zelfs dan is er altijd nog begeleiding nodig. Dat is erg belangrijk”, onderstreept Jan. De leerdoelen in de leerlijn bieden een handig overzicht van de te verwachten vaardigheden per groepsniveau. Jan raadt leerkrachten aan om te scaffolden. Dit betekent dat je eerst afwacht waar de leerlingen uit eigen beweging mee voor de dag komen, en in reactie daarop de juiste begeleiding biedt.

Tekst: Eef van Bommel; Foto's: Jimmy Israël