Professionalisering van leraren in de didactiek van onderzoekend leren

Hoe kun je als leraar je leerlingen zo goed mogelijk begeleiden tijdens het onderzoekend leren? En hoe kan het WKRU leraren daarin opleiden? Om antwoord te vinden op deze vragen heeft Martina van Uum in de periode van 2013 – 2017 onderzoek gedaan naar de didactiek van het onderzoekend leren en het professionaliseren van leraren hierin.

Basisschoolleraren zijn vaak gewend om eerst instructie te geven en daarna leerlingen te laten oefenen met de leerstof. Bij het onderzoekend leren stellen de leerlingen zelf vragen en proberen ze die via onderzoek te beantwoorden. Dit vraagt een andere wijze van instructie en begeleiding door de leraar. Martina heeft daarom onderzocht hoe de leraar het beste ondersteuning kan geven aan zijn of haar leerlingen in elke fase van het onderzoekend leren.

Uit haar analyse van wetenschappelijke literatuur bleek dat leraren vooral aandacht moeten besteden aan vier kennisgebieden bij leerlingen: kennis van concepten, van procedures, sociale kennis en kennis van wetenschap. Vervolgens heeft Martina video opnames van het WKRU geanalyseerd van bovenbouwklassen over onderzoekend leren. Ze heeft geobserveerd welke acties en ondersteuning per kennisgebied door de leraar ervoor zorgden dat de leerlingen hun kennis uitbreidden en verder konden met hun onderzoek.

Met behulp van de verkregen gegevens heeft Martina een raamwerk opgesteld. In het raamwerk is elke fase van onderzoekend leren gekoppeld aan één of meerdere kennisgebieden. Door aandacht te besteden aan deze kennisgebieden in de verschillende fasen van het onderzoekend leren, kunnen leraren ervoor zorgen dat hun leerlingen het onderzoeksproces succesvol doorlopen. Wil je meer lezen over dit onderzoek? Zie: https://elbd.sites.uu.nl/2017/05/07/kennisgebieden-als-focus-van-begeleiding-bij-onderzoekend-leren-2/

Om leraren te ondersteunen bij het in de praktijk brengen van het raamwerk heeft Martina in een volgend onderzoek gekeken naar hulpmiddelen of scaffolds. Een scaffold is een tijdelijke ondersteuning die verwijderd kan worden als leerlingen leerdoelen kunnen behalen zonder de ondersteuning van de scaffold. Voor verschillende combinaties van kennisgebieden en fasen van onderzoekend leren zijn scaffolds ingezet. Er is onderzocht in hoeverre de scaffolds bijdroegen aan de zelfsturendheid van leerlingen tijdens het onderzoekend leren. Vooral het ‘Vragenmachientje’ en ‘Werkblad inhoud presentatie’ bleken bruikbaar om de leerlingen zoveel mogelijk zelf aan hun eigen onderzoek te laten werken. Daarnaast bleef de leraar nodig om het leerproces van de leerlingen te ondersteunen.

Tot slot heeft Martina op basis van het raamwerk en de scaffolds een professionaliseringscursus ontwikkeld voor bovenbouwleraren in het basisonderwijs. Via scholingsbijeenkomsten gekoppeld aan het uitvoeren van een lesmodule over onderzoekend leren in de eigen klas, verbeterden de leraren hun inhoudelijke kennis, attitude en pedagogisch-didactische kennis ten aanzien van het onderzoekend leren.