Delen

Katholieke migrantengemeenschappen

Thema Internationale Diversiteit

In Nederland zijn vele katholieke gemeenschappen en organisaties met wortels in het buitenland. Ze zijn gevormd door migranten, vluchtelingen, expats, internationale studenten en oosters-katholieken. Het KDC spant zich ervoor in om de primaire bronnen en het erfgoed uit dit deel van de Nederlandse katholieke gemeenschap beter zichtbaar te maken. We doen dat onder de noemer Internationale Diversiteit.

Toen het KDC in 1969 werd opgericht, was dat met het doel het katholieke erfgoed van Nederlandse organisaties veilig te stellen. Door de ontkerkelijking en de ontzuiling sloten steeds meer katholieke organisaties hun deuren of gingen verder met een minder uitgesproken katholieke grondslag. Met het borgen van hun archieven en materialen is voorkomen dat hun werk in vergetelheid zou raken.

Maar de katholieke gemeenschap in Nederland is altijd gevarieerder geweest dan wat tot de zogenaamde katholieke zuil werd gerekend. Zo zijn er, vooral na de Tweede Wereldoorlog, geloofsgemeenschappen ontstaan van migranten, vluchtelingen, expats en internationale studenten. Katholieken uit alle windstreken hebben een plek in ons land gevonden, voor kortere of langere tijd. Daaromheen zijn organisaties en netwerken ontstaan om hen te ondersteunen. Ze organiseren bedevaarten of activiteiten voor jongeren, ze bieden maatschappelijke hulp en cursussen, werven fondsen, en begeleiden priesters.

Al deze geloofsgemeenschappen en hun organisaties vallen per definitie binnen het werkveld van het KDC: het katholieke leven in Nederland sinds 1800. Toch zijn ze lang buiten beeld gebleven. Met de veranderde opdracht voor het KDC in 2017 om sterker de verbinding te leggen met actuele maatschappelijke vraagstukken, kwam er ruimte om expliciet de aandacht op hen te richten. We doen dat met het beleidsspeerpunt Internationale Diversiteit.

Wat is Internationale Diversiteit?

Met de noemer Internationale Diversiteit willen we aangeven dat het thema meer omvat dan de veelgebruikte term ‘migrantengemeenschappen’. Allereerst gaat het ons niet alleen om kerkelijke gemeenschappen, maar ook om de maatschappelijke organisaties die eraan verbonden zijn.

‘Migrantengemeenschappen’ is een bekende en handzame term, maar het verwijst doorgaans naar gemeenschappen van mensen met een niet-westerse herkomst en een bepaald opleidingsprofiel en migratiemotief. De term sluit groepen uit die we wél bij ons werk willen betrekken, zoals katholieken uit Duitsland of Canada, internationale studenten en expats.

Daarbij wonen de immigranten die ooit de gemeenschappen en organisaties hebben opgericht, soms al enkele decennia in Nederland. Veel leden van de gemeenschappen hebben de Nederlandse nationaliteit gekregen of zijn hier geboren. We kunnen hen geen 'migrant' blijven noemen.

Ook suggereert de term 'migrantengemeenschappen' een grote overeenkomstigheid. De onderlinge verschillen zijn echter heel groot. Eigenlijk is de enige overeenkomst dat ze, ondanks de rooms-katholieke grondslag, vanwege een internationale achtergrond meestal niet tot de traditionele Nederlandse zuil worden gerekend.

Wat valt onder ons thema Internationale Diversiteit?

  • Katholieke geloofsgemeenschappen en gerelateerde organisaties
  • … met duidelijk herkenbare en nog steeds actuele lijnen
  • … naar talen, bevolkingsgroepen en/of liturgieën
  • … van herkomst buiten Europees Nederland

Het omvat bijvoorbeeld ook de oosterse rooms-katholieke kerken, de Oudkatholieke kerk en de charismatische gebedsgroepen en hun organisaties; en gemeenschappen uit Caraïbisch Nederland.

Maatschappelijke vraagstukken vragen om primaire bronnen

Er is alle reden om Internationale Diversiteit als beleidsspeerpunt te voeren. Nog altijd is er buiten de eigen kringen vrij weinig bekend over de gemeenschappen uit de internationale waaier. Nóg minder is bekend over de maatschappelijke organisaties die aan hen verbonden zijn. Onderzoekers stuiten al snel op een gebrek aan basale gegevens en primaire bronnen. Waar degelijk onderzoek ontbreekt, kunnen maatschappelijke ontwikkelingen niet goed worden gesignaleerd en geduid. Beleid kan dan ongewenste gevolgen hebben voor groepen in de samenleving die over het hoofd worden gezien.

De 'migrantengemeenschappen' die al langere tijd in Nederland bestaan, merken dat de jongere generaties weinig weten over de beginperiode. De kennis en ervaring van de grondleggers is echter vaak niet vastgelegd. Tradities die niet begrepen worden, kunnen niet goed worden doorgedragen naar de toekomst.

Zowel vanuit onderzoeks- en erfgoedinstellingen als vanuit de gemeenschappen en organisaties groeit daarom de behoefte om de kennis, ervaringen en primaire bronnen uit dit deel van de Nederlandse samenleving beter zichtbaar te maken. Het raakt immers aan veel actuele vraagstukken. Zoals kerkopbouw en ontkerkelijking, culturele diversiteit en inclusiviteit, immigratie en inburgering, en theologische vernieuwing.

Een bredere kijk op erfgoed

Tegelijkertijd dragen we met het thema Internationale Diversiteit bij aan een bredere kijk op het complexe begrip ‘erfgoed’. Kort gezegd verwijst erfgoed naar dat deel van de cultuur van een bevolkingsgroep dat belangrijk is om te bewaren en door te geven aan volgende generaties. Maar wie bepaalt wat belangrijk is en waarom? Ligt de waarde voor altijd vast of verandert het in de loop van de tijd? En wat gebeurt er als verschillende bevolkingsgroepen hetzelfde erfgoed delen?

Wie zich in het erfgoed van de brede katholieke gemeenschap in Nederland verdiept, ziet hoe erfgoed reist, door de tijd en over landsgrenzen heen. Het gaat daarbij van hand tot hand, van de ene context naar de andere, en verwijst zo naar velerlei verhalen. Verhalen waarin belangen soms samenkomen en soms tegenover elkaar komen te staan.

Duurzame verankering

Voor het KDC zelf voedt het beleidsspeerpunt de interne veranderingsprocessen die sinds 2017 zijn ingezet. Willen we beter bijdragen aan actuele maatschappelijke vraagstukken, dan hebben we beter inzicht nodig in de kwesties die nu spelen. Evenals in kwesties die juist onvoldoende aandacht krijgen in het publieke debat. Welke maatschappelijke groepen zijn bij de vraagstukken betrokken en welke belangen spelen een rol? Hoe kan het KDC daaraan een zinvolle bijdrage geven?

Met de nadruk op de actualiteit verschuift ook de aandacht van voornamelijk historisch onderzoek naar onderzoek uit verschillende disciplines, en naar onderzoek dat zich op het heden en de toekomt richt. Daarmee komt ook de verwerving van bronnen in een ander daglicht te staan. Het KDC hoeft niet pas in beeld te komen als een organisatie zichzelf heeft opgeheven, maar ook terwijl ze nog een volwaardige rol speelt in de maatschappij.

Een ander aspect zijn de interne werksystemen. Het KDC verzamelt primaire bronnen die de neerslag zijn van de activiteiten van de organisatie. Voor de traditionele Nederlandse stichtingen en verenigingen zijn dat doorgaans documenten als notulen, jaarverslagen en jubileumboeken. Gemeenschappen en organisaties uit de internationale waaier hebben andere tradities en daardoor andere relevante erfgoeddragers. Zijn onze systemen van verwerven, registreren en documenteren voldoende toegerust om deze op te kunnen nemen? Zijn ze gebruiksvriendelijk genoeg om ze voor een brede groep belangstellenden inzichtelijk te maken? Weten organisaties uit de internationale waaier de weg naar het KDC te vinden? Hoe kunnen we hen het beste ondersteunen bij de archivering, en kunnen we ook helpen bij het creëren van primaire bronnen?

Wat doen we?

Met de volgende activiteiten geven we vorm aan het beleidsspeerpunt:

  • Database Internationale Diversiteit: een database van katholieke geloofsgemeenschappen en organisaties met een internationaal karakter, ten behoeve van onderzoek en beleid
  • Collectievorming: we helpen gemeenschappen en organisaties om hun erfgoed en primaire bronnen veilig te stellen en beter vindbaar te maken
  • Kennisdeling: door bijeenkomsten, workshops en publicaties willen we bijdragen aan het delen van kennis en ervaringen rond het thema
  • Oral history-project: vastleggen van de vestigingsgeschiedenis van enkele katholieke migrantengemeenschappen

Samen met u?

Heeft dit onderwerp ook uw aandacht? Dan horen we graag van u! Voor vragen en suggesties kunt u contact opnemen met themaleider Anneloes van Kuijk.

E-mail: anneloes.vankuijk@ru.nl

Verder lezen

Delen