Centrale Katholieke Militaire Tehuizen

Archiefnummer: 838
Archiefnaam: CKMT
Sector: Caritas en maatschappelijk werk
Soort archief: Instellingsarchief
Datering: (1839) 1907-2004

Voor inzage toestemming aanvragen via de archivaris

Het archief bevat  
Een aantal archiefstukkken dateert van voor de oprichting van de CKMT. Het betreft archiefstukken van de plaatselijke militaire verenigingen als 'voorlopers' van de KMT's.
De vergaderstukken van het bestuur, de jaarverslagen, jaarrekeningen en begrotingen vormen tesamen met een serie ingekomen en uitgaande stukken - geordend op datum van ontvangst/verzending en stuknummer - en een serie stukken betreffende de KMT's de kerndocumenten van het archief. Daarnaast zijn van een aantal adviesgroepen en commissies archiefstukken aanwezig.
De plaatsingslijst bevat naast beschrijvingen van archiefstukken van de CKMT ook beschrijvingen van archiefstukken van de KMT's 'Keizer Karel' te Nijmegen en 'De Raadskelder' te Utrecht. Bovendien bevindt zich in het archief een belangrijke serie, de zogenaamde 'Verhandelingen van de Vereeniging van RK Militairen te Breda'. Deze (onvolledige) serie verhandelingen bevat een schat aan gegevens over het functioneren van een RK militaire vereniging van voor de Tweede Wereldoorlog. 
Uit de jaren 1990 tot 2004 zijn er archiefstukken over de financiële kant van de liquidatie, de verkoop van militairen tehuizen en andere eigendom van de Centrale, diverse rechtszaken tegen de toenmalige (mede)bewoners van de CKMT-tehuizen. Verder zijn er verslagen van de bestuursvergaderingen, de vergaderingen van Bouwcommissie/Liquidatiecommissie, vele correspondentie.

Het archief dient gezien te worden in relatie tot de archieven van de Stichting Nationaal Katholiek Thuisfront (1946-1992), de Hulporganisaties Militair Ordinariaat (1974-1992) en de Stichting tot Steun aan het RK Vormingswerk voor Militairen, voorheen Stichting Katholiek Militair Vormingswerk geheten (1956-1992). Alle genoemde archieven zijn in het KDC aanwezig.

Plaatsingslijst (pdf, 242 kB)

Een geestelijke en zijn misdienaar betreden het nieuwe katholiek militair tehuis in Harskamp bij de opening van dat gebouw, ca. 1949

Ten geleide
Centrale [van] Katholieke Militaire Tehuizen ((1839) 1907-2004)
Omstreeks 1850 bemoeide de legerleiding zich niet met de 'vrije tijd' van de soldaat. Bovendien was het zo, dat het leger en in het bijzonder de soldaat weinig populair was. Langzamerhand begonnen enkele vooraanstaande katholieken zich te interesseren voor die 'vrije tijd'. In Bergen op Zoom, de bakermat van de militaire verenigingen, kreeg deze interesse het eerst gestalte. Het begon met bijeenkomsten van soldaten bij plaatselijke katholieken thuis. Het doel van deze bezoeken was zowel godsdienstige vorming als verpozing. De belangstelling van de soldaten nam dermate toe dat de particuliere woning te klein werd en gezocht moest worden naar een lokaliteit. Als gevolg van deze ontwikkeling werd in oktober 1857 de 'Roomsch Katholieke Militairen Vereeniging' in Bergen op Zoom opgericht.
In navolging van Bergen op Zoom werden in enkele andere garnizoensplaatsen (allereerst in Breda en Leiden, later in Arnhem, Tilburg en Harderwijk) RK militaire verenigingen opgericht. Deze verenigingen, waarvan de soldaten lid dienden te worden, stelden zich ten doel de bevordering van de geestelijke en zo mogelijk 'tijdelijke belangen' van de leden. Getrouwe vervulling van de godsdienstplichten, liefde voor koning en vaderland, eerbied voor de overheid en stipte naleving van de militaire tucht waren de grondslagen voor deze verenigingen. Zij hielden regelmatig bijeenkomsten waarbij gepreekt werd en lezingen werden gehouden, en poogden de leden een passende ontspanning te bieden.

Bij het 50-jarig bestaan van de Roomsch Katholieke Militaire Vereeniging in 1907 bestonden er reeds 21 militaire verenigingen. In die tijd begon de belangstelling van de legerleiding voor de militaire verenigingen te groeien. In 1910 werd de onderlinge samenwerking van de plaatselijke militaire verenigingen bevorderd door de oprichting van de Bond van RK Militaire Vereenigingen, gevestigd te Bergen op Zoom. De militaire verenigingen verheugden zich vooral in de mobilisatietijd 1914-1918 in een grote belangstelling en zij werden zeer krachtig. Praktisch allen hadden zij de beschikking over een verenigingsgebouw, veelal in eigendom, soms in huur of in combinatie met een patronaat. Een priester, meestal een parochiepriester uit de garnizoensplaats, was directeur van de vereniging. Het aantal aalmoezeniers was immers nog zeer gering. De band met de parochie was sterk en de parochie droeg de lasten van de plaatselijke militaire vereniging.

Op 1 januari 1940 telde de Bond 28 aangesloten verenigingen met evenzoveel militaire tehuizen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden vele militaire tehuizen vernield, geconfisceerd of zwaar beschadigd. Op 12 maart 1942 werden de Bond en de plaatselijke militaire verenigingen, in opdracht van de Commissaris van Niet-Commerciële Vereenigingen en Stichtingen, ontbonden verklaard. Alle bezittingen en bescheiden van de Bond en de verenigingen werden in beslag genomen.

Direct na de Tweede Wereldoorlog werd begonnen met de heropbouw van de militaire verenigingen. Zes tehuizen waren onbeschadigd maar leeggeroofd, negen tehuizen waren min of meer zwaar beschadigd en 22 tehuizen moesten opnieuw opgericht worden.
In 1947 werd ingezien dat de vooroorlogse opzet, als militaire vereniging, niet meer voldeed. Het instuifidee - iedere militair is welkom - werd de nieuwe basis. Als voortzetting van de Bond van RK Militaire Vereenigingen werd een centraal orgaan wenselijk geacht. Aanvankelijk werd gedacht dit werk onder te brengen bij het in 1946 opgerichte Katholiek Thuisfront. Uiteindelijk besloot men het militair tehuiswerk afzonderlijk te organiseren. Op 4 juli 1947 werd de Centrale van Katholieke Militaire Tehuizen (CKMT) bij decreet van oprichting van het Nederlandse episcopaat als onderdeel van het RK Kerkgenootschap een feit. Ook voor de afzonderlijke katholieke militaire tehuizen (KMT's) werden een decreet van oprichting en statuten ontworpen. Voor de reeds bestaande militaire verenigingen werden de nieuwe statuten eveneens van kracht. Zij werden omgezet in 'Instellingen Katholieke Militair Tehuis'.

Het doel van de CKMT werd steun te verlenen aan de RK geestelijke verzorging van de Nederlandse Strijdkrachten door het stichten, instandhouden en beheren van KMT's. Zij richtte zich in de eerste jaren van haar bestaan hoofdzakelijk op het verwerven van subsidies en het bemiddelen bij de afwerking van oorlogsschadegevallen. Regelmatig vonden bijeenkomsten plaats, waarop de gezamenlijke belangen werden besproken.
In 1947 bestond het bestuur uit twaalf leden: drie leden uit de geestelijke verzorging (de hoofdaalmoezeniers van de afzonderlijke krijgsmachtonderdelen of hun vertegenwoordigers), drie leden uit het Katholiek Thuisfront, drie leden uit de besturen van de KMT's en drie leden-deskundigen. Zij werden benoemd en ontslagen door het episcopaat.
In de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog was de directeur van een KMT nog steeds een parochiepriester. Met de uitbreiding van het aantal aalmoezeniers in het leger, werd ook het aantal directeuren dat aalmoezenier was groter.

Het werkterrein van de CKMT breidde zich allengs uit. Ook in het toenmalige Nederlands-Indië, Nederlands Nieuw Guinea, Suriname en op de eilanden Aruba en Curacao werd een aantal KMT's gesticht. De CKMT werd betrokken bij de stichting van KMT's bij de nieuwe legerplaatsen Ermelo, 't Harde, Havelte, Nunspeet, Oirschot, Ossendrecht en Stroe. De bouw van deze tehuizen kwam in de jaren 1954-1955 gereed. Later kwamen daar KMT's bij in West-Duitsland, toen vanaf 1963-1964 militairen in dat land gelegerd werden.

Het streven naar een totale centralisatie van bestuur, beheer en administratie - in het kader waarvan het centraal bureau werd verplaatst van Voorburg naar Leidschendam - leidde eind 1959 tot een totale reorganisatie van de CKMT. In 1961 werd het centraal bureau van Leidschendam naar Utrecht overgeplaatst.

Op 1 januari 1963 waren er in Nederland 51 KMT's, in Suriname en de Nederlandse Antillen vier. Vanaf 1964 tot 1 mei 1970 werden 11 KMT's opgeheven als gevolg van sluiting van kazernes, vooral in het westen van het land.

De CKMT ontving subsidies van zowel het Ministerie van Defensie als van provincies en gemeenten voor haar KMT's. In 1983 werd de subsidie van het Ministerie van Defensie met 25% verminderd. Als gevolg daarvan moesten acht KMT's in Nederland gesloten worden. In juli 1986 bedroeg het aantal KMT's in Nederland 17 en er was één RK vormingscentrum, in West-Duitsland waren vier KMT's en op de eilanden Aruba en Curacao twee alsmede twee RK vormingscentra. Deze laatstgenoemde tehuizen en centra werkten samen in de Stichting Militaire Tehuizen Overzee.

Robert Spanings, 1996

Het langdurige opheffings- en liquidatieproces van de CKMT, ook als gevolg van de opschorting van de opkomstplicht in 1997, duurde van 1990 tot 2004.

Bronnen
- Historische overzichten van de CKMT, inv.nr. 873;
- Jaarverslagen over 1961-1966 en 1968-1973, inv.nr. 671;
- Notitie betreffende het ontstaan, de werkwijze en de doelstelling van de hulporganisaties van het Militair Vicariaat (HMV), z.j., in: Archief Hulporganisaties Militair Ordinariaat (HMO), inv.nr. 34 (aanwezig in KDC);
- Jaarverslagen over 1975-1990, in: ibidem, inv.nr. 14;
- Contact: Officiële Mededelingen voor de Nederlandse Aalmoezeniers 1945-1962 (Bibliotheek KDC Tc 78). Dit periodiek bevat naast een aantal artikelen over de CKMT en de plaatselijke KMT's naam- en adreslijsten van KMT's.

Literatuur van en over de Centrale Katholieke Militaire Tehuizen kunt u vinden in RUQuest.

KDC - Knipselcollectie
De knipselcollectie bevat naast knipsels uit dag- en weekbladen diverse andere vormen van min of meer losbladige informatie, zoals persberichten van het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), overlijdensberichten, fotokopieën uit bio- en bibliografische naslagwerken enz. De knipsels over de Kath. Militaire Tehuizen zijn beschikbaar in de studiezaal van het KDC.

KDC – Beeld en Geluid
De collectie Beeld en geluid kunt u doorzoeken via de Catalogus van het KDC. Door te zoeken op ‘Centrale Kath. Militaire Tehuizen’ vindt u het bedoelde materiaal.